Кај луѓето неретко се случува ова: ако некој е лишен од нешто, тогаш нему му е непријатно кога гледа, дека другите го имаат она, што тој го нема. „Она што јас го немам, нека го немаат и другите“. Непријатно е да осознаеш дека си лишен и изоставен. Туѓата предност повредува и навредува; и ретко кој умее да им ја „простува“ на другите нивната надареност… Навредата и злонамерноста толку лесно се претвораат во завист и злоба… Но ако навредениот завидливец добие власт и, можеби, дури и неограничена власт над другите, тогаш неговиот хендикеп може да стане за него потполно неподнослив и тој ќе направи сè, за да ја одземе од нему потчинетите луѓе нивната „неподнослива“ и „непростива“ предност. Оттука во историјата не еднаш никнувале трагични судири помеѓу тираните и талентите.
Ако внимателно го ислушаме она, што го кажуваат современите воинствени безбожници, тогаш се добива впечаток, како да слушаме бесни проповедници – проповедници на безбожноста, – кои се трудат да им наметнат на луѓето нова религија. А всушност, тоа е религија на безверие и богоборство. Работата не е само во тоа, што тие луѓе самите ја уништиле секоја врска со Бога; тие уште и ја прифаќаат својата безбожност за најголемо достигнување, за „вистина што ослободува“, за „радосно благовестие“, кратко речено – за ново откровение… Таквиот впечаток не е случаен; тој е историски основан и точен. И оној, кој се задлабочува во таа појава на новото време, таквиот ќе почувствува длабока тага и паника.
Оваа тага на почетокот ќе биде слична на она тегобно чувство, кое сите ние го доживуваме пред лицето на слепороден или глувонем. Гледаме несреќен човек, кој е лишен од драгоцен и чудесен орган, што ја збогатува и просветлува душата. Овој орган ни открива толку многу нешта во светот, тој ни дарува нам, кои гледаме и слушаме, такво богатство на животни содржини, таков поток на значајни, длабоки и чисти доживувања, што дури не можеме ни да се замислиме себеси без нив. Пред нас се отвора посебна и уникатна димензија на светот и нештата; таа ни дава бесконечно многу светлина и радост. И одеднаш гледаме луѓе, кои се лишени од тие органи и кои, очигледно, дури и не ни помислуваат, дека ние преку нив примаме и од нив добиваме. Нормално, дека пред лицето на овие изоставени луѓе нас нè обзема чувство, помешано од сострадание, тешка тага и збунетост.
Приближно такво е првото чувство, кое го доживуваме, сретнувајќи на животниот пат духовно-слепороден безбожник. Како тој го доживува светот без Бога? Што гледа тој во природата и како тој си ја замислува човечката душа? Како се справува тој со животните страдања и соблазни? Во што ја гледа тој мисијата и судбината на човекот? На таквиот, целиот свет би требало да му изгледа совршено мртов, плиток и банален, а судбината на човечкиот род – бесмислена, слепа и сурова.
И ете, во нас се буди неспокојно чувство на одговорност и, можеби, дури и вина: ние сме среќни, а тој несреќен; нам ни е дадено духовно богатство, од кое тој е лишен; ние созерцуваме и гледаме, а тој е слеп. Треба да му се помогне. Што сме направиле ние за ова? Што треба да се направи, за да се востанови во неговата душа органот на духот? Како да постапуваме со такви луѓе? И може ли да се помириме со нивната духовна пропаст?
И одеднаш ни доаѓа во умот, дека самиот тој не го забележува своето слепило и воопшто не го смета за слепило: напротив, тој е задоволен од тоа, што тој го нема тој чудесен орган, таа духовна способност да созерцува, гледа и верува. Тој и воопшто не би сакал да го добие тој орган. Напротив: оваа лишеност тој ја доживува како посебна привилегија, како почеток на „нов“ живот и ново творештво, како знак на „возвишен призив“, како право на власт и проповед. Тој бедник се смета себеси за богат; овој тешко болен човек си замислува, дека тој и е човек со примерно здравје; тој се смета себеси за ново битие, кое го очекува голема иднина. Тој е „просветен мислител“, а ние скитаме во мракот, како „прелажани“, или како „злонамерни лажливци“. Токму затоа тој треба да нè просвети, ослободи и да ни го покаже патот кон новата, вистинска среќа. Со еден збор, тој е роден да владее, а ние сме предодредени за покорност.
И одеднаш гледаме, дека сè е искривено, сè е превртено и поставено наопаку. Нас нè обзема лесна вртоглавица. Така се случува во тешките соништа, кои потоа ги нарекуваме кошмари: луѓето одат со грбот напред; или паѓаат не надолу, туку нагоре; огромно богатство составено од смет и ѓубре; се гледаш себеси слеп и од тоа доживуваш чувство на радост и гордост; се чувствуваш себеси како злобна лебарка и сепак се подготвуваш да управуваш со светот… И, најпосле, ќе се разбудиш и ќе Му благодариш на Бога за тоа, што овие соништа завршиле…
Слично на ова доживуваме кога ги слушаме проповедите на современите безбожници. Чувството на сострадание брзо исчезнува и го отстапува своето место на чудењето и негодувањето. Пред себе гледаме луѓе во поголема мера самоуверени и претенциозни, кои по својата глупост ја сфаќаат својата духовна бедотија за највозвишен дар и своите банални фантазии за ново „откровение“: тие нè сметаат за заостанати, „назадни“, слуги на предрасуди и суеверија; тие нè прогласуваат за свои непријатели и штетници на народниот живот и ни предлагаат – или да се „предомислиме“ и да се согласиме со нив, или, пак, да се подготвуваме за страдања и смрт. Еве што, приближно, тие ни велат: „Ние, безбожниците, не гледаме никаков Бог и не сакаме да знаеме ништо за Него. И тоа е прекрасно, тоа е почеток на новата слобода. И ако е ова слепило, тогаш ајде сите нека ослепат, слично на нас. Само тогаш сите ќе станат слободни и ќе започне новиот живот. За нас нема Бог, и вие, и сите останати, не смеете да верувате во Него. Учете се од нас, бидејќи ние сме повикани да поучуваме и да водиме. А ако не се согласувате, тогаш ние постепено ќе ве уништиме, така што на земјата воопшто нема да останат верници“…
Ние добро знаеме што се случува, кога спепец води слепец: обајцата паѓаат во јама. Но дека слепи луѓе се зафатиле да водат луѓе што гледаат, е тоа е нечуено нешто. Невозможно е да се одговори на ова со жалење или сострадание. Кај оние кои се одлучиле на ова се јавува чувство на одговорност и негодување. Треба да се истапи во заштита на праведната работа и да се воспостави природниот поредок на нештата. Се разбира, не треба да им се „забрани“ на безбожните нивната безбожност; со забрана тука нема да помогнеш и самите нив нема да ги направиш безопасни. Слободата за верување означува и слобода за неверување. Не треба да се принудува човекот ни кон безверие, ни кон верување. Да се обратиш кон Бога и да поверуваш е можно само слободно. Но ние треба да ги прифатиме нивните предизвици и да им дадеме достоен одговор. Ние треба спокојно, конкретно и убедливо да им докажеме, дека ние немаме потреба од нивното „просветување“; дека ние веќе го гледаме духовниот свет; дека тој свет веќе нè ослободил нас; дека нашата вера во суштина е конкретна, слободна во дејствувањето и нè ослободува со својата сила и со својата содржина; и дека нам не ни треба никакво ослободување од оваа слобода. Ние треба да докажеме, дека нивното ново, лажно „откровение“ е всушност слепило, себеизмама и мрак; дека тоа не им дава никакво право на власт и дека води во погибел.
Ние, кои веруваме во Бога, воопшто не сме слепи. Ние го гледаме сето она, што го гледаат безбожниците, но ние тоа сосема поинаку го толкуваме и оценуваме. Меѓутоа, освен она што тие го гледаат, ние гледаме уште нешто друго, неспоредливо поважно, драгоцено, длабоко и свештено, што тие не го гледаат. За ова мислам дека не треба да нè прогласуваат ни за „фантазери“, ни за „лицемери“.
Подобро би било воопшто да не зборуваме за лицемерието: бидејќи лицемерите ќе се најдат во сите насоки и текови и самото постоење на овие симуланти не зборува ништо против Вистината и против Објектот. Треба да се дружиме само со искрени и со чесни созерцатели.
Но ние нема да прифатиме дека сме фантазери. Фантазерот гледа во празнината, создава измислици за нешто што не постои и самиот верува во измислиците на својата фантазија. Напротив, ние имаме жив однос кон вистинските постоечки реалности; ние не треба да ги измислуваме и немаме никаква потреба да ги населуваме пустините со сопствените измислици. Но она што го гледаме никако не треба да се смета за халуцинација. Халуцинацијата е измама на сетилото за вид, а нашите сетила остануваат трезвени, нормални и здрави и не доживуваат ни екстаза, ни измама. Оној, кој халуцинира, – се збркал; тој ги гледа сетилните соништа најаве, тој лета по привиденија и ги смета за материјална стварност. А ние сме слободни од сето тоа. Ние не сме безумници и не сме умно пореметени; ние го доживуваме земното, исто како и сите здрави луѓе, без да го извртуваме ни со илузии, ни со соништа. Среде луѓето кои веруваат имало не малку генијални научници и пронаоѓачи, на пр.: Коперник, Бејкон, Веруламски, Галилеј, Кеплер, Лејбниц, Боил, Либих, Рудолф Мајер, Шлејден, Дјубуа-Рејмон, Фехнер и многу други. Зарем не ја создадоа тие нашата позитивна наука? Кога и каде летале тие со неосновани фантазии или се предавале на халуцинации? Тоа беа трезвени набљудувачи, проникливи испитувачи, одговорни мислители, големи мајстори на Објективноста. И тие верувале во Бога; и отворено ја исповедале својата вера. Врз основа на што тие Го признавале Бога? Зошто? Затоа што нивниот созерцателен опит им го откривал не само сетилниот, земски, материјален свет, туку и големите пространства на духот и неговите реалности.
Вистинската вера се раѓа не од субјективните расположенија и не од своеволните учења. Таа се раѓа во полновредниот опит и секогаш е вкоренета во конкретното созерцание на духот. Овој духовен опит има врска со реалностите не на сетилниот (совест) или не само на сетилниот (уметност) или вистински натсетилен (религија) карактер. Овој опит не е „фантазија“ и не е „пореметеност“. Тој изискува духовна трезвеност и е подложен на духовна проверка. Тој има своја подготовка, свое очистување и посебни вежби; тој се реализира во восприемањето на предметите и постигнува полна и дефинитивна очигледност. И оној, кој порано сето тоа го одрекувал и не сакал да го знае, таквиот нема ни право, ни основа да ја критикува верата и да ја одрекува религијата.
Што би можел да каже слепородениот за боите на некоја чудесна слика или прекрасен цвет? Ништо… И одеднаш некој би заклучил од ова, дека таа слика воопшто не постои или дека тој цвет е наша халуцинација… Кој ќе му поверува на глувонемиот, ако тој соопшти, дека не постои никаква музика, дека сето тоа се „измислици на лицемерите“? Човекот, кој е лишен од духовното око и слух, нема никаква основа и никакво право да зборува за духовни предмети. Човекот со оглувено срце или мртви сетила не знае ништо за љубовта; како може тој да ја сфати Божјата љубов? Смее ли тој да ја одрекува и богохулно да ја исмева? Човекот, кој не живее според моралното вреднување на нештата и кој не знае ништо за силата и блаженството на совесниот акт, не ќе има ни најмала претстава за доброто и злото, за гревот и милосрдноста, за добрината Божја и за искупувањето… Како да му објасниш на таквиот, што е тоа молитва? Како ќе поверува тој, дека молитвата е примена и услишана? Како може тој да се увери во тоа дека, вистинската вера воопшто не никнува од стравот и дека нејзе ì е дадено да го надмине секој страв? Како да му објасниш на оној, што не знае ни за дух, ни за слобода, дека верата во Бога ја ослободува душата, и дека безбожноста што самиот тој ја проповеда им го носи на луѓето најлошото ропство во историјата – потчинување на страстите, материјата и безбожните тирани?…
Да, вистинската вера има работа со огромни и пречудесни реалности, кои ги разбудуваат најдобрите творечки сили на човекот. Комуницирајќи со овие реалности, луѓето кои веруваат се ослободуваат од натчовечките стравови; и не им попуштаат ни тогаш, кога почнува борбата за свештените начела на животот и кога треба да се одлучува за исповедништво и мачеништво. Тогаш стравот се победува со силата на духот и човекот излегува од животот како победник. И современите безбожници со нивното гонење на религијата можеа да се уверат во ова многу пати.
Овие големи и пресветли реалности воопшто не се наоѓаат во некоја недостижна и страшна темнина, како што си замислуваат безбожниците. Бог живее не само „од онаа страна“ на нашиот сетилен свет. Он присуствува и тука, „од оваа страна“. Но им ја дава на луѓето Својата светлина и ја излева Својата сила. Он им се дава Себеси како вдахновение; и ние сме способни и повикани да го примаме Неговото живоносно дишење и Неговата волја насекаде и во сè. Насекаде, каде што природата или човечката култура покажува нешто прекрасно, вистинско или совршено – насекаде е дишењето на Духот Божји: и во таинствената фасцинантност на кристалот, и во органскиот расцут на природата, и во љубовта, и во херојските дела, и во уметноста, и во научното длабоко мислење, и во совесното дело, и во живата справедливост, и во правната слобода, и во вдахновената власт, и во конструктивниот труд, и во простата човечка добрина, која зрачи од човечкото око… И онаму, каде што ние се собираме во Негово име и Му се молиме, – таму е Он помеѓу нас…
А кога безбожниците нè прашуваат, зошто не Го гледаме со телесните очи, ние одговараме: токму затоа, што не халуцинираме; ние Го восприемаме не телесно, не сетилно, туку со духот, со духовниот опит и духовното око; и бесполезно е да се мисли, наивно и бедно е да си замислуваме, дека реално е само она, што им е достапно на нашите „пет сетила“.
Слично на тоа, како што светот не би се појавил без Бога, така сета човечка култура би се срушила, ако Духот Божји би ја напуштил. Не би имало живот без сонцето. Не може човечкиот дух без Бога. Човекот, отфрлен и напуштен од Бога, ја уништува својата творечка сила: тој станува бесрдечно, невдахновено, сурово создание, бессилно во созерцанието и градењето нови, совршени форми, но дотолку повеќе способен за меѓусебно измачување и сеопшто разрушување; и неговиот живот се исполнува со страв, со робијашки труд и меѓусебно предавство. Историјата на таквиот му дала доволно докази; зарем се потребни нови потврдувања и понатамошни страдања?… Оној што проповеда безбожност, тој им подготвува на луѓето најголеми несреќи: разузданост, понижување, ропство и мака….
Нашето поколение е повикано да им ја покаже на луѓето страшната судбина што ги очекува, за да ги увери во тоа дека, патот без Бога води во погибел… Но како да им се покаже ова на духовните слепци, кои не можат и не сакаат да гледаат?…
И.А.Илин, Срцето што пее, Повардарска епархија, Велес 2009
Превод од руски јазик: Ѓакон Јани Мулев
Наивно и бедно е да си замислуваме, дека реално е само она, што им е достапно на нашите „пет сетила”.