Навистина, тоа е еден од основните закони на нашиот свет, дека сите суштества и сите нешта се несовршени и треба да се стремат кон совршенство во борбата и страдањата. Значењето на овој закон е толку големо и длабоко во животот и творештвото на луѓето, што вистинската зрелост на човекот започнува од тој момент, кога тој ќе го обмисли и почувствува овој закон во сите негови последици и заклучоци. Сè што е добро, значително, неминливо, а особено генијално и Божествено во човечката култура, – сето тоа би можело да биде создадено од човекот само во страдање, сè би требало да биде заслужено и оправдано од него. Тоа го имал предвид длабокиот мислител, чешкиот мистик Јаков Беме (1575-1624), кога вели, дека квалитетот се раѓа од маки…
Да се сфати овој закон значи да се добие благодатно олеснување во таа духовна беспомошност, која им се заканува на сите луѓе на земјата. Бидејќи тоа сфаќање како да нè извлекува од матниот поток на животот и, откако ќе нè издигне, иако само за миг, над страдалниот свет, ни го покажува него и однадвор и одозгора. И ако човекот дотогаш живеел како суштество меѓу суштества, отсега тој ќе добие способност да излезе со духот од неговиот состав, ќе ја увиди неговата мака и ќе си го постави прашањето за неговото постоење и неговото измачување. Досега тој само се мачел во светот помеѓу останатите суштества; отсега тој ќе се издигне на повисок степен на постоење, бидејќи нему му е дадено да страда за страдањата на светот, т.е. да ја доживее светската тага.
Растението и животното страдаат во светот, останувајќи во неговиот состав и сочинувајќи го, но не им е дадено да страдаат за светот и заради светот. На човекот му е даден висок дар да се вознесува над создадениот живот на светот и да боледува за судбината на сета твар, да страда за неа, страдалната. Затоа човекот е повикан да сфати и разбере, дека сè што е живо, треба да страда. Човекот треба да го слуша воздивнувањето и лелекањето на вселената, вклучувајќи го тука и човечкото создание, внимателно да ја слуша со отворено срце и да учествува во светската тага преку некористољубиво сострадание. Ние треба да ја почувствуваме маката и жалоста на природата што јачи и притоа да го забораваме нашето лично страдање. Ние треба да ги примиме на себе страдањата на живите суштества и да ги понесеме на себе, како општ и единствен крст на светот; и да се обидеме да ја сфатиме скриената, длабока смисла на тој светски крст. Со ова ние се предаваме на светската тага, т.е на страдање заради страдањата на светот. И, предавајќи се на таа мака, нашиот дух се издигнува и стапува во чудесна близина на Бога…
Додека е човекот пленет и ослепен од своето лично страдање, додека се метка во беспомошност и заслепеност, тој не гледа излез, – тој е победен од својата материјалност и не го наоѓа патот кон Бога. Тој треба со духот да излезе од себе, да се издигне над себеси и да го согледа страдањето на ближниот, на сите луѓе, на сето создание. На почетокот тој ќе се ужасне, и овој ужас пред маката на светот ќе предизвика во него бунт, роптање а, можеби, дури и востание; и овие чувства и расположенија ќе го поведат не кон Бога, туку ќе го оддалечат од Бога и, можеби, дури и ќе го побунат против Бога. Бидејќи слепиот бунт е својствен токму на созданието во неговиот однос кон другите твари; ако тој се насочува нагоре, против Бога, тогаш не ја ослободува тварта од тварноста, туку ја остава во нејзиното слепило, ја доведува до ожесточеност и ја прави бунтовна твар. Човекот, ослепен од ужас, не гледа надалеку и во длабочината, тој се противи на светлината и разумот и запаѓа во одвратност и отфрлање. Согледувањето на светската мака изискува храброст, а таква храброст тој нема. Согледувањето треба да го охрабри, а тој си останува обесхрабрен. Стравот од созданието го симнува во темните визби на безнадежност, песимизам и Богоодрекување. И во таа темнина со него постепено завладува афектираниот, предизвикувачки „демонизам“, и опиениот од омраза и гордост – сатанизам. И неговата „тага“ станува безбожна, озлобена и деструктивна. Токму таква била судбината на сета „песимистичка“ философија и литература на XIX век.
Само љубовта го ослободува и спасува човекот. Нејзината прва и елементарна форма е жалоста кон страдалникот. Човекот сочувствува со туѓата мака, ја доживува и почнува да пројавува живо, творечко сострадание. Тој заборава на себе, живеејќи го туѓото страдање, и со ова се ослободува себеси од пребивањето во сопствената болка и лична горчина. Неговата лична тварност повеќе не го сврзува и не го заслепува, но затоа туѓата тварност почнува да завладува со него и да го исполнува неговиот живот и душа. И ако тој навреме не го забележи ова и не го надмине ова ново ропство, тогаш наскоро ќе стане заробеник на туѓата мака. Додека жалоста останува последен збор или повисока манифестација на неговата љубов, секое страдање на живото битие му се чини неволја или несреќа, а во маката на созданието тој го гледа самото „зло“ (Лав Толстој). Тој почнува да верува, дека возвишената цел на животот се состои во избавување на човештвото од страдање. Тој веќе не може да го види страдалното суштество, и борбата против страдањата за него станува главна задача. Животот без болки нему му се чини возвишено земско богатство.
Тоа значи, дека сострадателниот човек го нашол својот ближен; и тоа е многу добро. Но смислата на страдањата тој не ја сфатил и назначението на човекот нему не му се открило. Љубејќи го човекот, тој не го љуби во него „ангелот“ кој се бори и ослободува, скриен во длабочините на страдалната душа, туку созданието кое воздивнува и лелека; и на себе ја зема не помошта на „ангелот“, туку служењето на созданието; и неговата цел не е во тоа, да се очисти и да победи страдалниот дух, туку во тоа, да се олесни мачењето на созданието. Ете зошто жалостивиот човек сè уште е притиснат од страв и ужас; тој сè уште го проколнува страдањето и не ја сфаќа ни неговата смисла, ни неговата благодатност; тој сè уште се плаши од маката и не знае ништо за нејзиното креативно надминување и просветлување. И затоа неговата „светска тага“ не го приведува кон Бога: тој останува во границите на „хуманоста“ и сентименталноста“, и зракот Божји не го озарува. А како да му помогне на страдалното создание, кое се бори, и оди и повикува кон Бога – тој не знае.
Љубовта ослободува само тогаш, кога човекот го восприема во човека синот Божји, кој страда, победува и се очистува со страдањето. Секој од нас е дете Божјо, кое туѓинува по земјата во вид на човечко создание. Но токму човечката природа секому од нас му го налага тој начин на живот, со сите негови несовршенства, тешкотии и противречности, кој неизменливо и задолжително му е својствен на секој човек. Затоа секој од нас треба спокојно, достојно и трпеливо да ги прифаќа сите од него условени болки и страдања, „да го носи својот крст“ и да се учи на креативно победување на испратеното. Не треба да поминуваме низ прекумерен ужас кога ќе видиме страдално создание. Не треба по секоја цена да се спасуваме од болка и горчина. Треба да ја разбереме неопходноста од страдање, неговата возвишена духовна целесообразност и одухотворувачка сила, и еднаш засекогаш да ја усвоиме неговата светска смисла.
Во одделувањето или дури и оддалечувањето од Бога човечкото создание треба да страда. Ова страдање го повикува кон Бога и го води кон Бога; заради ова и се испраќа страдањето; во ова е неговото назначение; таква е неговата возвишена смисла. Растенијата и животните се подложни на ова елементарно светско страдање во неговата ниска „потенција“ и не умеат да го претворат во борба и просветление. Но човекот има возвишен призив: тој треба да го прифати испратеното му страдање, како „испратено“ за него, како призив за очистување, како слободна, лична борба за креативно просветлување на личноста.
Божјото дете страда на земјата затоа што ова страдање го возведува кон Отецот: во борбата и победувањето тоа се стреми кон својата блажена прататковина. Мачењето на созданието е ужасно, ако тоа (созданието) не ја сфати возвишената смисла на своето страдање и не го наоѓа својот нагорен пат: тогаш тоа се покажува во вид на бесмислена мака. Но ако созданието наоѓа и смисла и пат и ако таа возвишена смисла на страдањето се исполнува и остварува, тогаш не треба да се ужаснува и ропта, и тогаш сентименталната жалост не станува последен збор на земската мудрост. Тогаш страдањето е осмислено и оправдано; и ние треба да го прифатиме како повик и благослов.
Тогаш пред нас се отвора големата творечка мистерија на светот и ние можеме да ја примиме со срцето и погледот и разумот. Нашата душа се исполнува со светската тага; и оваа тага навистина нè возведува во „пространствата“ близу до Бога.
Бог е првиот и возвишен извор на живата љубов. Затоа Он не може да не страда, гледајќи како од Него создадената твар воздивнува и тагува во исчекување. Првично Он страда не во светот, туку за светот, бидејќи воздишките и лелеците на созданието се издигнуваат кон Неговиот престол. Но потоа Он слегува во светот, прима образ на создание, крв и плот, дишење и мака. Он учествува во животот на светот и страда во состав на светот, заедно со страдалното создание. Он го прима на себе јаремот и бремето на човекот, за да му го открие и да му го дарува божественото искуство на ослободувачкото, избавителното, духовно-творечкото страдање. Бог станува човек, за да го избави отпаднатиот и слеп човек од проклетството на бесмисленото страдање; Бог станува човек, за да го воздигне човекот кон Бога.
На човекот му се отвора нов пат; тој треба да го види, слободно да го признае и слободно да го избере. Тогаш тој го победува страданието во светот и го претвора во повод, во појдовна точка, во извор на творечко очистување и просветлување. На почетокот тој го учи ова во самиот себе и на самиот себеси; потоа тој се обидува да ги научи на ова другите луѓе. Тогаш тој ја сфаќа смислата на светското страдање и се издигнува до вистинската, до творечката тага на светот. Тој гледа, како страда и се бори човечкото создание. Тој гледа, дека Бог го прима на Себе човечкиот јарем и бреме. И тој го носи, заедно со созданието и одејќи по Господа, творечкото страдање на светот.
Таков е вистинскиот лик на светската тага. Усвојувајќи го, човекот се моли веќе не за тоа, за да се избави светот од неволји и страдања, туку за тоа, страдањето на светот да стане осмислено, возвишувачко, творечко и просветлувачко – за да биде олеснето, за да ја достигне својата возвишена цел, за да се изврши и заврши на Божјите патишта.
Превод од руски јазик: Свештеник Јани Мулев
Изворник: Срцето што пее, изд. на Повардарска епархија