– Како го сфаќате послушанието, кога станува збор за меѓусебните односи помеѓу духовниот отец и духовното чедо во парохиската, а не во манастирската пракса?
– Јас би сакал да им повторуваме постојано на луѓето, дека послушанието не се состои во тоа, сервилно да се исполнуваат заповедите на свештеникот, доколку тие се даваат во вид на совети. Поимот послушание доаѓа од поимот „слушање“, и целта на послушанието е да се научи човекот да се оттргнува од своите помисли, од својот однос кон нештата и да слуша што му зборува друг човек. Овде започнува послушанието, и тоа не се однесува само за црковната пракса, но и за сите меѓусебни односи на луѓето.
Најчесто, кога ни зборува некој човек, ние речиси и не слушаме, бидејќи, додека тој ни зборува, ние подготвуваме одговор на неговите зборови. Еве тука започнува нашето себепревоспитување. Кога човек зборува со тебе, затвори го умот за сите твои помисли и задлабочи се во неговите зборови, задлабочи се така, за да можеш да сфатиш како ги кажува, за да ја фатиш смислата, што тој им ја дава на тие зборови, а не само звукот. И само тогаш, кога тие зборови ќе дојдат до твојата свест, кога ти ќе ги сфатиш, кога ќе ги примиш како сведоштво на опитот или барањето на другиот човек, само тогаш ќе можеш да ги отвориш портите на твојот ум, срце, опит и да се повикаш на нив. Но додека човек зборува со тебе, треба само да го слушаш, а најчесто тоа не можеме да го направиме. Како што реков, додека човек ни зборува, ние веќе го подготвуваме одговорот и затоа не го слушаме она што е во неговите зборови, не го слушаме она што тој сака да ни го пренесе. Бидејќи зборовите честопати се недоволни, зборовите само делумно го предаваат она, што човек сака да го искаже, а ние сме должни да се задлабочиме во нив.
Знаете како бива со песната: зборовите може да бидат прости, а мелодијата да биде интересна. И ете како треба да се научиме да го слушаме другиот човек, – секој човек, а не само духовникот, – како што ја слушаме песната. Зборовите го искажуваат навистина, вистински она, што тие треба да го искажат, но нив како бран, ги носи мелодијата. Доколку ти не ја слушаш мелодијата, туку ги слушаш само зборовите, тогаш нема да го примиш она што е вложено во нив. Има една германска стихотворба, каде што се вели приближно ова: Кажи, што е вложено во малечката песна, та да можеш така да ја засакаш? – Во неа има вложено малку звучност, малку хармонија и цела душа… Преводот е неточен, недоволен, но токму така треба да се однесуваме кон секој човек, што зборува со нас.
А кога со нас зборува духовниот отец, тогаш сме должни да ги слушаме неговите зборови и во зборовите да ја уловиме длабочината – или отсуството на длабочина – неговиот духовен опит. Се случува и тоа, свештеникот да ти каже нешто многу просто, што ќе дојде до твојата душа и ќе ја потресе. А може да се случи и тоа, свештеникот да зборува од умот, да го повторува она што му било кажано. Се сеќавам на еден случај. Кога бев млад детски раководител, професорот Л. А. Зандер ги собрал предавачите и децата од детското училиште и поканил на предавање еден многу познат проповедник во Париз, човек којшто ги пленел сите возрасни, кои го слушале. И тој проповедник, кој немал искуство од работа со деца, одржал предавање, што ги восхитило сите возрасни. Тоа било интелектуално, префинето, длабоко, вистинско предавање. Кога завршило предавањето, Лав Александрович повикал едно седумгодишно момче и го прашал: „Па, што мислиш за ова предавање?“ А момчето му ги соопштило овие страшни зборови: „Страшно беше интересно! Само жално е тоа што чичкото не верува во она што го зборува“. Тоа не било вистина, но зборовите биле толку многу очекувани, темата била претставена толку интелектуално добро, што детето не стигнало до душата на тој човек, и му се причинило дека тоа се празни зборови, бакар што ѕвони. Ова е многу важно да го запамтиме, кога зборуваме со човек или го слушаме.
Од друга страна, пак, некогаш човек ни зборува нешто просто, и тие зборови доаѓаат до таква длабочина на нашата душа, што може да бидат почеток на нашето обраќање кон Бога или промена на нашиот живот. Се сеќавам на еден случај. Кога бев младич, на Велики Петок група млади луѓе се собравме да се помолиме пред Плаштаницата со прекрасниот свештеник, кој со ништо не се истакнуваше, со отецот Ѓорѓи Шумкин. Тој беше човек со зачудувачка внатрешна простота, со ништо не се истакнуваше. Тој долго стоеше пред Плаштаницата, потоа се врати кај нас и ние видовме дека неговото лице е облеано со солзи, и ни рече: „Денес Христос умре за секого од нас. Ајде да заплачеме, бидејќи ние сме причина за Неговата смрт…“, и тој клекна на колена, и ние се расплакавме. Тие зборови стигнаа до нашата душа. Во нив немаше ништо сложено, во нив беше вистината, и ние ја слушнавме не од зборовите, туку од начинот, како беше тоа кажано, од ликот на тој свештеник, од неговите солзи, од тоа што, тој не најде други зборови пред Плаштаницата.
Сето ова го зборувам во врска со послушанието, бидејќи послушанието најпрвин изискува слушање. И ние треба да се научиме, кога некој ни зборува, особено нашиот духовен отец, да се задлабочуваме во неговите зборови, и преку неговите зборови, преку звукот на неговиот глас, преку сета негова личност да го примиме тој духовен опит, од којшто се раѓаат тие зборови. Доколку неговите зборови не се раѓаат од неговиот духовен опит, тие може да бидат вистински, но тие не ќе можат да ја преобратат нашата душа, а дури и да успеат, тогаш да не обрнуваме внимание на тоа, што тој свештеник не успеал самиот да ни го предаде тоа од личен опит.
Во областа на монаштвото сум читал многу житија на светители и сум прочитал голем број духовна литература. И мене ме поразува тоа, што старецот, духовниот отец, игуменот, наставникот, пустиникот од длабочината на својот опит му кажува нешто на човекот, којшто му поставил прашање, па дури и на човекот, којшто не му поставил прашање, но на кого погледнал и почувствувал: нему ова треба да му го кажам. А понекогаш тоа не се само зборови, кои ни го откриваат сфаќањето, тоа е заповед:
„Направи го тоа и тоа“. Направи го тоа и тоа, бидејќи ако не го направиш, туку само ќе размислуваш и ќе се грижиш, тогаш ти никогаш нема да се поместиш од местото. И токму во тоа се состои манастирското послушание, да избереш духовник, со кого се согласуваш, кој може длабоко да те засака во Бога и когошто можеш да го прифатиш како човек, кој ти е од Бога даден.
Ќе се осмелам да дадам пример од својот живот. Кога имав седумнаесет години, јас отидов во единствениот храм во Париз, посветен на светите Три Светители, којшто во тоа време ì остана верен на Московската Патријаршија. Јас одев на бдение, но бидејќи доцнев, богослужбата отиде. Тоа се одвиваше во подрумска просторија; јас застанав кај портата и гледам, по дрвената лествица се качува еден монах. Го погледнав, и во него беше таква апсолутна собраност, сосредоточеност, таков спокој, што јас отидов кај него и му реков: „Јас не знам кој сте, но ве молам да ми станете духовен отец“. Никогаш не зажалив поради ова. Тој не ми даваше послушанија; живееше духовен живот, тој длабоко живееше некаков живот и на моите прашања на исповед ми одговараше кратко, просто, јасно, простодушно. Но јас секогаш имав впечаток, чувство, дека тој е како голем кораб, кој плови по морето, а јас, како мал чамец, којшто со долго јаже е приврзан за тој кораб. Тој отишол веќе далеку, а јас уште не сум се доближил до тоа место, каде што тој бил, но тој ме влече со себе. Ете во тоа беше послушанието, бидејќи тој не даваше заповеди, тој го споделуваше својот живот, својата душа, својата молитва.
И пред неговата смрт, Господ како да ни докажа кој беше тој. Тој беше болен и ми напиша кратко писмо, во кое вели: „Јас ја познав тајната на созерцателното молчење, сега може да умрам“. Тој имаше удар и по три дена умре. Послушанието кон него не се состоеше во исполнување на заповеди, туку во тоа, со сето битие да се задлабочуваме во неговиот живот, во неговата душа, во длабочините кои се откриваа – Божји длабочини, коишто се откриваа во неговите длабочини.
И кога станува збор за меѓусебните односи на парохискиот духовник со духовните чеда, во голема мера тој може да им дава конкретни совети за тоа, како да се молат, како да достигнат трезвеност, како да достигнат чистота на срцето и на плотта итн. Тој може да дава конкретни совети, и тие совети треба да ги послушаме. Но самиот духовник треба да биде многу, многу внимателен во тоа што го советува, бидејќи понекогаш духовникот не ги знае околностите во животот на конкретниот човек и може да му даде совет што не може да се исполни. Се сеќавам на еден човек што дојде кај мене и ми рече: „Што да правам? Јас предавам Литература на Универзитетот; бев на исповед и духовникот ми рече, отсега па натаму, повеќе да не читам никаква световна литература. Што да правам?!“ Јас на тоа му одговорив, дека ќе позборувам со духовникот, и тој ја смени својата одлука, бидејќи тоа беше безумно решение. Може да се наведат многу такви случаи, – во моментов ми се насобраа безброј, – кога духовникот зборува теоретски, не од личен опит, и не од духовната вистина.
Меѓусебниот однос на духовникот со духовното чедо се состои во тоа, духовникот да се задлабочи во таа душа, да ја ислуша, да се потруди да ја разбере таа душа и никогаш да не зборува нешто, што до крај не е промислено и што може да биде соблазна.
Превод од руски јазик: Ѓакон Јани Мулев
Изворник: Пазете се, браќа мои, свештеници
– интервју со митр. Антониј Блум,
кое го води јеромонахот Иларион Алфеев.