Монах Мојсеј Светогорец
(Беседата е одржана првпат на 26.03.1989 година во храмот на „Сите Светии“ во Ксирокрина кај Солун, на покана од неговото високопреосвештенство митрополитот на Неапол и Ставропол, г. Дионисиј.)
Молитвата на преподобен Ефрем Сириски, по обраќањето кон Бога за помош при отсекувањето на основните страсти и стекнувањето на добродетели и нивното населување во душата, завршува вака: Господи, Цару, дарувај ми да ги увидам своите гревови и да не го осудувам својот брат…
Меѓутоа, драги браќа, тоа природно и од стварноста потврдено човеково свртување кон неговата внатрешност, кон себеси, кон сопствените проблеми и грешки, се искривило и се свртело кон надворешноста, кон она што е туѓо, а тоа особено се случува во наше време, кое сосема очигледно се карактеризира со неконтролирана свртеност кон надворешноста. Оваа тенденција се прикажува под лажниот плашт на заинтересираност, заради давање на соопштенија и советувања за да се најде оправдување за постојаната преокупација со другите. Тоа е, би можеле да кажеме, перфидно настојување да се тргнеме од себе, што почесто да се грижиме за проблемите на другите, а често претходно не сме ги решиле своите основни проблеми. Нашата личност, меѓутоа, секогаш ќе бара некоја цена и некое посебно внимание.
Дали тоа значи дека треба да се затвориме во себе и да не нѐ интересира никој и ништо? Никако! Повикани сме да бидеме искрени. Не треба да се занимаваме со другите само затоа, за да не се занимаваме со себеси. Никој не може да рече за себе дека е совршен. Тука би требало да престане секоја поука, проповед, советување и упатување. Изгледа, меѓутоа, дека она што, барем на почетокот, ни е доволно за да се занимаваме самите со себе и тоа одговорно да го сториме, е токму дар Божји, кој, врз основа на она што се вели во молитвата на светиот Ефрем, треба да го побараме од Бога.
Познато е и утврдено дека многу пати – не би сакал да кажам дека секогаш – самите себе се замараме, не сме задоволни со себе, не ни одговара што сме такви. Систематски избегнуваме да ги признаеме своите грешки. Тоа би требало веројатно да ни покаже дека не сме создадени за живот полн со грешки, за грешен живот. Треба веднаш да кажеме дека треба да утврдиме каде ни се грешките, каде ни се погрешните постапки и кои ни се страстите.
Ако вистински се сакаме себеси, а кој може да го каже спротивното, кога веќе цел живот сме насекаде со себе, па тешкое да се излажеме самите себеси, или да се утешиме со попатни забави, со привремената сладост на плодовите од рогачот, која сосема сигурно ќе остави вкус на горчина, повикани сме самите со себе одговорно да се соочиме. Се трудиме околу суетни нешта често и многу, околу милион безначајни ситници единствено и само за да избегнеме да почнеме разговор самите со себе. Тоа е најтрагично. Да знаеме сѐ, а да не знаеме ништо за оној кој ни е најблизок, кој не се одвојува од нас, да не знаеме ништо за себе.
Ретките и не многу длабоки понирања во нашите мрачни длабочини нѐ плашат и обично ќе зажалиме поради тоа, или од страв пред празнината, на сме наишле, на брзина ќе се потрудиме барем надворешно да се поправиме, за да покажеме дека нешто и ние сме постигнале и за да не се изложиме на другите. Меѓутоа, тешко нас, зашто на тој начин стануваме уште поништожни…
Само срдечната и топла молитва, а особено сега, во времето на Великата Четириесетница, кога имаме толку поволна прилика која Црквата им ја два на сите, ќе ни ја даде и нам таа благодат да се соочиме со својата слабост и страсти. Учеството во службите на Црквата, светотаинскиот живот, воздржувањето и молитвата се моќни лекови и силни средства за повторно откривање на душевната убавина на првосоздадените и враќање во здрава состојба.
Значи, додека од една страна толку опасно се занемаруваме себеси, од друга страна лесно, како што рековме, влегуваме во туѓи ниви, се занимаваме со туѓи работи и својата болест ја влошуваме со осудување. За жал, мнозинството од нас пати од сериозна далекувидост. Добро гледаме надалеку, а не го гледаме воопшто она што е пред нас, наспроти тоа што сме толку долго во Црквата. Нашето гледање на другите станува до крајности островидно, до крајност строго, немилосрдно, додека за себе ги задржуваме сите резерви на олеснителни околности, оправдувања и ублажувања. Да се сетиме на своите гревови кога ќе дојдеме во состојба да судиме. Кои сме ние и зошто воопшто сме стигнале дотаму да осудуваме, кога никој не го побарал тоа од нас?
Христијанинот секогаш треба да умее да простува, да покрива, да предвидува, да се смирува. Падовите на другите само нека нѐ потсетуваат на сопствените слични падови. Голем благослов добиваат од Бога сите оние кои ќе се научат да размислуваат така. Тука е Бог на љубовта, милоста и правдата да им суди. Тие имаат совест, животна возраст, знаење, духовни раководители. Подобро е да се молиме за нив. Лекоумното судење, љубопитноста, многуговорливоста, ироничните шеги, порано или подоцна ќе го одведе човекот до осудување. Така зборуваат искусните исцелители. Секоја страст бара соодветна почва и клима за да се развие.
На молчаливиот човек и на оној кој малку зборува, кој се моли, потешко му е да осудува. Уште една мисла му помага во борбата против страстите. Ако оној, когошто макар и со право го осудувам, наскоро се покае, зарем тоа сосема сигурно нема да ме доведе во полоша состојба во споредба со него и нема да ми допушти да се оправдам? Подобро е да го замолам Бога, како што велеше еден современ свегогорски подвижник, туѓите падови да ги видам како свои. Што би сторил јас, ако јас паднев во грев, да сум толку сиромашен, јас да сум бил сираче, да сум немарен? Што ако жената која згрешила е моја сестра? Да е виновникот мој син? Сите ние сме одговорни за нездравата состојба во која се наоѓа светот. Сите имаме учество во одговорноста за постоењето на злото, велат Светите Отци.
Да бидеме построги кон себе, повнимателни во судовите, поспори во донесувањето осуди. На виновниците да гледаме како на болни луѓе, како на страдалници. Нашата Црква е непрестајно отворено лечилиште во кое секогаш има доволно постели и каде што закрепнуваат тешко ранетите и каде што сите, ако тоа искрено го посакаат и се покајат, се избавуваат и ослободуваат. Можеме ли да отидеме во болница на посета кај некој болен и да го прашаме: Зошто се разболе? Тоа е неумесно прашање. Да бидеме покрај своите браќа како покрај свои сострадалници во болеста, и заедно да исчекуваме исцеление од „исцелителот на нашите души и тела“ – Христос.
Обично, ако имаме во куќата тешко болен, се грижиме за него и немаме ни време, ни волја да отидеме во посета кај други болни и да се грижиме за нив. Овде значи имаме тешко болен, а тоа сме самите ние, па зошто тогаш трчаме кај други? Да се помолиме за себе и помошта ќе биде двојна. Ќе добиеме помош да се видиме себеси, а со тоа и подобро да го видиме својот брат кој страда.
Но претпоставувам дека во кои се раѓаат многу прашања и дека користат светоотечки четива и исечоци од житијата на светиите. Дали тоа значи дека воопшто не треба да опоменуваме со почит, праведно да прекоруваме, да поправаме, да го жигосуваме злото и да го изнесеме на виделина, за да се поправат и другите? Сосема сигурно се оправдани овие прашања и многумина повремено пишувале за тоа. Општо кажано, не е сѐ за секого. И не треба секогаш, ниту, пак, е полезно, да имаме мислење и став за сите теми и за сите ситуации. Кога во моето семејство, меѓу моите роднини, и меѓу пријателите и познаниците ќе се случи нешто недолично, тогаш треба со многу внимателност да разгледаме на кој начин јас ќе се вмешам и на кој начин ќе опоменувам.
Исклучително е важен ставот и пристапот на оној кој опоменува, бидејќи тоа може да има позитивно, или негативно влијание врз оној, когошто го опоменуваме. Не опоменуваме како да сме ние непогрешливи, во гнев и лутина, изнервирани, избрзано, или во погрешно време, со омаловажување и префрлање. Опоменуваме благо, спокојно, мирно, благонаклоно, со жалење, сочувство и со желба да помогнеме. Ваквиот начин повеќе помогнал отколку закани, навреди, казни и викање.
Оној кој е опоменат нека не ги заборави зборовите на мудриот Соломон: „Кој го мрази укорот, останува луд“ (Мудр. Сол. 12, 1). Послушноста, извинувањето, молчењето, прифаќањето на одговорност без оправдување и соочување со гревот, сигурно ќе ни овозможат изобилен благослов Божји кога ќе клекнеме под светиот епитрахил на својот духовник.
Значи, допуштено е да опоменуваме и да прекоруваме само под извесни услови кои заслужуваатда бидат внимателно разгледани. Оној кој укорува и упатува забелешки треба да биде чесен и утврден во верата. Треба да го мотивираат чисти побуди. Неговите намери треба да имаат за цел поправање на престапникот, а не да се подложи на уште поголем престап, да биде изложен на срамење, клеветење и соблазнување. Оној кој опоменува треба да биде сигурен дека грешките кои ги изобличува се непобитни. Свети Јован Златоуст, за чија што проповед главно се вели дека разобличува, бара од судијата да биде љубезен и милостив. Пишува: Кога мораш да судиш, облечи ја судиската облека, т.е. милоста, па тогаш суди. На друго место вели: Поправај, ако сакаш, само не борбено, ниту како непријател кој бара правда, туку како исцелител кој прима лекови. Кога укоруваш никогаш не ги заборавај благодатните дарови на оној когошто го укоруваш. Строгоста е неопходна кон оние кои Го хулат Бога, кои го искривуваат учењето и кои ја исмеваат побожноста, но повторно со расудување, за од тоа да извлечат придобивка.
Укорувањето (опоменувањето) не го оправдува осудувањето. Неопходно е мудро да го користиме јазикот. Василиј Велики пишува: Нашиот живот е преполн со грешки кои сме ги сториле со јазикот. Срамни зборови, лажна префинетост, површност во говорот, бесмислици, осудување, празнословие, кривоклетство, лаги и уште многу нешта произведува јазкот.
Свети Григориј Богослов продолжува: Ништо за луѓето не е попривлечно од оговарањето и тоа особено ако на тоа ги наведува омразата. Тоа, се разбира, не значи дека лицата на христијаните треба секогаш да изгледаат строги и намрштени. Според зборовите на свети Јустин, целомудрениот ученик: Не е недолично шегувајќи се да ја прогониме незгодноста на оние кои се премногу строги.
Не го зборуваме тоа за да доведеме било кого во незгодна положба, ниту, пак, треба да сметаме дека духовниот живот е некаков закопчан, крут живот, преполн со грижи. Но ако некој сака да воведе извесна природност и опуштеност во својот живот, потребно е да се подвизува и во сѐ да биде умерен. Голема среќа е што денешните верници имаат жив интерес за пораките упатени кон светот од пустината. Да бидеме сите заедно ученици на отечката мудрост. Ајде да видиме што велат тие за темата која ја разгледуваме со желба и расположение нешто да промениме.
Свети Максим Исповедник изложува вакво тврдење: Луѓето заборавија да ги оплакуваат своите гревови, го зедоа од Бога правото да судат, па како самите тие да се безгрешни, се осудуваат еден со друг. Василиј Велики разјаснува и нагласува: Оној кој ќе каже нешто против другиот, со цел да го наклевети и изложи на потсмев, клеветник е, дури и ако не кажува лаги. Преподобен Варсонуфиј одговара едноставно и со неколку зборови на прашањето, што е тоа клевета: Клевета е секој разговор против другиот кој во себе содржи страст. Свети Јован Лествичник вели дека оговарањето е пород на омразата. Тоа е префинета и крупна болест, скриена и подла пијавица, кој цица и ја ослабнува крвта на љубовта[1]. Светиот Доротеј, епископ на Газа, прави разлика помеѓу клеветата и осудувањето и вели дека станува збор за првата, кога зборуваме против некого и ќе го наречеме, на пример, лажго или крадец, а осудувањето е поинакво, т.е. полошо, бидејќи потполно го осудува другиот поради некој грев и го отфрла.
Како што е веќе кажано, осудувањето произлегува обично од љубомора и завист, од злоба, од фарисејска гордост, од умислена светост, т.е. кога мислиме дека сите луѓе можеме да ги разобличуваме.
Меѓутоа светителите копнееле по тоа, да ги покријат гревовите на другите и секогаш го избегнувале осудувањето, бидејќи сметале дека судењето е исклучиво Божјо дело, и дека така тие би можеле, макар само и во мислите, да отфрлат еден дел од телото Христово, поради кого Он бил распнат. Само Бог знае сѐ што се крие во душата на секој човек. Дури и за оние кои се близу до совршенство, како што вели свети Јован Лествичник, осудувањето е опасна замка и поради тоа е потребна голема внимателност.
Со внимателност во сѐ, со смирението како штит, со љубовта како тврдина, со расположение на другиот да му пристапиме со разбирање, снисходење и сострадување, покажувајќи вистинско интересирање и сочувство, молејќи се за другите и очекувајќи и нас утре другите луѓе да нѐ осудуваат, останувајќи, ако е можно, невознемирени, со надеж дека во вечноста нема да бидеме осудени од Бога, ќе добиеме помош од во борбата за исцеление од погубната душевна болест на осудување.
На крајот, драги браќа, човекот кој не стекнал навика да осудува – бидејќи и страстите се навики – секогаш е мирен, невознемирен и трезвен, па поради тоа благодатен, драг, на сите близок и пријатен. Во еден скит на Света Гора имаше еден старец и кога беше на смртна постела се собраа околу него сите отци и се изненадија поради неговиот голем и блажен мир. Бидејќи знаеја дека во неговиот живот немало ништо посебно значајно, го прашаа: Старче, како си толку мирен? А тој простодушно им одговори: Во животот, со Божја помош достигнав никого и никогаш да не осудувам и имам надеж во милоста Божја и во посредувањето на Пресвета Богородица.
Дали е можно, ќе праша некој, човек да успее во тоа никогаш и никого поради било што да не го осуди, дури ни тогаш кога неправедно го мразат и злословат? Преподобниот Исидор Пелусиот вели дека потребна е навистина многу сила за човекот да се моли за оние кои го осудуваат, но ако не може тоа да го прави од сето срце, нека биде спокоен и нека не се сомнева дека има други кои тоа го поправаат…
Пред да завршиме би сакал да ви ги пренесам зборовите на еден современ богослов, кој вели: Човекот не може искрено да не се радува и да Го славослови Бога, кога во ова наше време гледа дека, паралелно со процутот во изучувањето на Отците, постои и будење на интересот за подвижничката книжевност и монаштвото. Некогаш пустината не била само универзитет на кој се негувало познавањето на богословието, туку и работилница во која илјадници души го стекнале ова знаење и го направиле свој живот. И ова проживеано знаење на пустината, кое се излеало како црно злато, станалп закрепнувачка енергија која му давала тон на животот во тогашниот свет. Во наше време, по многу векови на човечка дезориентација, животот одново почнува да бара, за да го пронајде својот изгубен квалитет (И. А. Вулгаракис).
Света Гора, не прекинувајќи ја својата добра борба за денешниот свет, со многу обзирност го шири својот мирис и вкус низ срцата на верните, сеејќи во нив утеха, закрепнување и делотворна сила. Свештениот Атос се бори и се моли за исцеление на душите од страстите кои се поттикнувани од демоните, како што е злобното осудување.
Овој кој ова го пишува преполн со страсти, па толку неподобен, неискусен и недоволно учен, смогна за тоа храброст, не поради својата мудрост, туку учејќи се од отечкиот опит. Светите Отци, како лекари специјалисти, хирурзи, единствени можат со својот доверлив хируршки нож да нѐ исцелат од малигните тумори на страстите, а особено од осудувањето кое лесно станува рак во фаза на метастаза и кој за жал се крие и во христијанските заедници.
Авва Исаија пишува, обраќајќи се секому од нас: Ако ти омекне срцето и се сочуваш од злото, тогаш ќе дојде милоста Божја. Но ако твоето злобно срце се скамени кон твојот ближен, нема да те спомне Бог. Прости, брате: јас сум сиромашен и понижен од гревовитете. И пишувајќи го ова се срамам во срцето.
Ако така зборува еден светител, тогаш што да кажеме ние?
Превод од српски:
Свештеник Јани Мулев
Изворник:
Светогорци обезбоженом свету,
Лек за немир свакидашњице,
Београд 2006.
[1] Свети Јован Лествичник, Лествица, Поука 10.