Ѓакон Јани Мулев
Господи и Владико на мојот живот, дух на празнотија, униние, властољубие и празнословие не давај ми. (метанија)
Туку дух на целомудрие, смиреномудрие, трпение и љубов дарувај ми мене, на Твојот слуга. (метанија)
Господи Цару, даруј ми да ги увидувам моите гревови и да не го осудувам својот брат, зашто си благословен во вечни векови. Амин. (метанија)
***
Оваа молитва која се чита за време на великопосните богослуженија му се припишува на преподобниот Ефрем Сириски. По исчитувањето на секој од трите стихови се прави поклонување до земја (големи метании) како знак на покајание, скрушеност и желба за промена кон подобро, како издигнување од земните кон небесните нешта.
Таа е составена од три дела, во кои, најпрво го молиме Бога да нè ослободи од нашите страсти и гревови, потоа да ни помогне да ги стекнеме најбитните добродетели, и на крајот, повторно, се молиме да останеме во покајание, без да осудуваме некого.
Уште во почетните зборови „Господи и Владико“ исповедаме дека го прифаќаме Бог за наш господар и владетел на нашиот живот. Потоа од него бараме да нè ни испраќа дух на празнотија, мрзливост, негрижа. Празнотија е кога животот го минеме во безделничење, кога немаме цел во животот, кога не гледаме никаква смисла во нашиот живот, туку едноставно живееме некаков животински живот, лишен од секаква смисла и цел. Тоа е големо искушение и затоа се молиме најнапред Бог да нè ослободи од него, за да можеме да одиме напред во духовниот живот. Затоа што ако не гледаме смисла и цел во животот, тогаш нема да имаме сила да се бориме, да одиме напред.
Се молиме да нè ослободи од унинието. Поимот униние (акидија) означува духовна неподвижност, здодевност, тага и очајание. Тешка состојба од која многу тешко се излегува, но не смееме никако да се плашиме од неа. Мораме да смогнеме сили и со спротивните на неа добродетели да се избориме против овој дух. Унинието не сака работливост, трудољубивост, посветеност на една работа, и затоа токму со овие средства треба да се наоружаме и да се бориме. Оние кои ги напаѓа духот на униние обично се безволни, не можат ни да читаат, ни да се молат, ни да работат, ни да одат во црква, ни да стојат на служба, како да им е одземена сета духовна сила за духовни и телесни подвизи. Сакаат многу да шетаат, да одат од куќа во куќа, за да си ја прикријат внатрешната пустелија, мрзливоста и безволноста. На оваа страст треба да се спротивставиме принудувајќи се на труд и постојана работа, и молејќи помош од Бога.
Се молиме да немаме властољубие. Sко живееме без вистинска смисла и цел, тогаш, наместо грижливи домаќини, стануваме сурови владетели, кои не штедат никого и ништо при остварувањето на нивните желби – дело на нивниот помрачен ум. Тогаш не само што сакаме да доминираме над другите, да владееме со нив, туку имаме и презир и понижувачки однос кон нив. Со оваа страст поврзани се споредувањето со другите, конкурентскиот однос, непријателскиот однос и страв кон сите наоколу. На оваа страст треба да ѝ се спротивставиме со блажената послушност и смирение.
Се молиме да немаме празнословие, т.е. говорење на празно, бесполезно, бесмислено, без потреба. Желбата за зборување треба да ја пренасочиме кон разговор со Бога, или разговор за полезни работи, без оговарање, без осудување на ближните.
Во вториот дел од молитвата се молиме за дарување на најбитните добродетели. Целомудрието буквално значи чистота на умот и телото, целовитост на мудроста, девствен однос кон сè околу нас. Чистотата на умот и срцето се постигнува со пост, молитва, покајание, во содејство со Божјата благодат.
Смиреномудрието значи смирено размислување, свест дека сме никои и ништо без Божјата благодат, кога се сметаме себеси за најлоши на светот. Но смиреномудрието не е само во зборовите, да зборуваме лошо за себе, туку пред сè тоа треба да стане состојба на нашиот ум и срце, постојана свесност за нашата грешност и ништожност пред Бога и луѓето, дека сме први меѓу грешниците.
Трпението оди рака под рака со смиреноумието. И во покајанието и во стекнувањето на добродетелите мораме да ја стекнеме оваа добродетел. И кога паѓаме во гревови, поради слабоста на волјата, треба да се истрпиме себеси и своите слабости, но и кога се стремиме кон добродетели, повторно, не можеме да очекуваме преку ноќ да се украсиме со добродетели. Трпението не значи пасивност и отсуство на било каков отпор и бунт кон злото, туку тоа е пред сè надеж во доаѓањето и победата на доброто над злото. Потребен е и многу труд и многу трпение за да имаме напредок во било која област. Без трпение сиот труд ќе падне во вода. Затоа се молиме Бог да ни помогне да стекнеме трпение преку искушенијата.
Љубовта е почеток и крај на секој подвиг, на секоја добродетел. Од љубов кон Бог и кон ближните жалиме за сторените гревови, се трудиме да ги преобразиме страстите, и се бориме за стекнување на добродетели. Бог е љубов и секој кој сака да биде подобен (сличен) на Бога, мора да се труди во очистувањето на срцето и умот од секој грев и страст, и да се украси со оваа добродетел. Љубовта е конкретна, кон Бог и кон секоја поединечна личност, тоа не е сентиментален однос кон човештвото или кон било која група, колектив, туку конкретна, насочена кон конкретна личност, себежртвувачка, сострадателна. Само чистото срце може вистински да љуби и да се дава себеси за другите, без да бара било што за возврат. Љубовта, заедно со целомудрието, смиреноумието и трпението водат кон заедница со Бога и светост.
Во третиот дел од молитвата се молиме да нè сочува Бог од големиот грев на осудување на ближните, и да ни даде постојано да ги гледаме само своите гревови, а не гревовите и грешките на ближните. Каде што има осудување, таму нема љубов, нема ни смирение, ни трпение, ни целомудрие. Сè е попусто кога осудуваме. Да се осудуваме само себеси за своите гревови, а не ближните, затоа што не е во наша власт да им судиме на туѓите слуги, – Бог е судија на сите, и во Негова власт е судот над луѓето.
Ете колку богата смисла се крие во оваа кратка молитва. Постот е време кога треба посебно да размислуваме за своите гревови и да се каеме, но и време за стекнување на добродетели. Без сето ова, сите наши подвизи: постот, молитвата, покајанието, милосрдието, доброчинството ќе бидат бесцелни, бесплодни, ќе бидат дела на нашата суета и гордост, и кога-тогаш како бумеранг ќе нè удрат по глава. Наместо полза ќе добиеме само штета и осуда.
Господ да ни даде во Великиот Пост освестување и враќање во заедница со Бога, со вистински средства и на вистински начин, целосно, без недостаток. За другото ќе се погрижи нашиот небесен Родител – Светотроичниот Бог.