Што е тоа што христијанството го изгубило пред „да отстапи“ од него светот кој тоа го родило и (уште пред тој свет) го започнал судот над христијанската вера? Христијанството ја изгубило радоста, но не онаа „природната“ (како ни природната љубов), не радоста – оптимизам, не радоста која доаѓа од земната среќа, туку онаа Божја радост, за која Христос во светото Евангелие според Јован рекол дека нема да биде одземена од нас (Јован 16, 22). Само таа радост знае дека љубовта Божја кон човекот и светот не е сурова, а таа тоа го знае затоа што и самата таа доаѓа од апсолутната среќа за која и нас нè создал Бог. Христијанството (но не и самата Црква во својата мистична длабочина) ја изгубило својата есхатолошка димензија и се завртело против светот како „закон“, „суд“, „искупување“, „плата“, како религија на „задгробниот свет“, и на крајот ја забранило „радоста“ и ја осудило „среќата“. И тука нема разлика помеѓу Рим и Калвин: светот станал против христијанството во името на земната „среќа“ и севкупната негова инспирација, сите негови фантазиии, утопии, идеологии итн. – треба ли тоа воопшто да се докажува? – во суштина тие е „земната есхатологија“. Парадокс на историјата на христијанството: престанувајќи да биде „есхатолошко“, тоа самиот свет го направило „есхатолошки“!
(….) Светот е создаден како среќа и за среќа и за таа среќа сè во светот „пророкува“, сè повикува кон таа среќа, сè сведочи за неа со својата „кревкост“. Во паднатиот свет кој ја изгубил среќата, но и понатаму тагува за неа, во светот во кој – без разлика на сè – живее за таа изгубена среќа, христијанството ја открило таа среќа и ја остварило во Христа како „радост“. И потоа самата таа среќа ја „сокрило“. Тогаш светот го замразил христијанството (поточно христијанскиот свет) и се вратил на својата среќа. Но светот веќе задоен со нечуеното ветување за апсолутна среќа, почнал сам да создава таква среќа, и да „напредува“ кон неа, и на таа среќа ја потчинува сегашноста… И, ете, сега се затвора тој круг, и самото христијанство за да се избори за своето (изгубено) место во светот и во историјата, ја прифаќа токму таа земна есхатологија, почнува да се убедува себеси и другите дека тоа всушност отсекогаш се стремело токму кон таа земна среќа и дека и Христос и Црквата учеле токму за тоа.
Христијанството се разделило на „конзервативни“ (кои тагуваат за религијата на „законот и платата“ кои тие ги создале), и „прогресивни“ (кои ì служат на „идната среќа“ на земјата). Меѓутоа овде интересно е тоа: што ни едните ни другите ништо не мразат во таа мерка како повикот за радост, како спомнувањето на таа „голема радост“ со чие објавување и дарување и започнува Евангелието; онаа „радост голема“ со која живее христијанството („радувајте се во Господа секогаш, и пак ви велам: радувајте се!“ Филип. 4, 4); онаа „голема радост“ која ја чека христијанството (бидејќи тоа очекува „голема радост“, а не – награда!). На тоа едни велат: „Како да се радуваме кога други страдаат! Треба да му „служиме“ на светот…“ Други велат: „Како е можно некој да се радува во светот полн со зло?“ Тие не сфаќаат: дека доколку Црквата па макар и на момент да го победила светот, тогаш тоа го направила единствено со помош на Радоста и Светлината.
Безизлез на светот со неговиот „прогрес“. Безизлез на религијата со нејзиниот „закон“ и терапевтика. Од обата безизлеза нè извел Христос. И тоа е тоа што Црквата непрестајно го празнува, а што исто толку непрестајно не го слушаат и не сакаат да го слушаат луѓето:
„Не во земскиот Ерусалим да страдам, туку се вознесувам кон Мојот Отец и ваш Отец, и Мој Бог и ваш Бог, и ќе ве совознесам и вас во Небесниот Ерусалим, во Царството Небесно“.
Таму каде што нема радост, христијанството се претвора во страв, и, со тоа, во мачење
(….) По мое мислење Бог сè може да прости освен „безрадосноста“ која се состои од заборавање на фактот дека Бог го создал и го спасил светот… Па радоста не е еден од „составните делови“ на христијанството, туку тоа е негов основен „тон“ кој со себе проникнува сè – и верата, и чувствувањето на светот. Таму каде што нема радост, кристијанството, како и религијата воопшто, се претвора во страв, а со тоа, и во мачење. Бидејќи, дури и за паднатоста на светот ние знаеме исклучиво врз основа на познанието на создаденоста на светот и неговата спасеност во „овој свет“, секогаш и постојано ја раѓа онаа „светла тага“.
„Овој свет“ се весели, но колку е само тој свет безрадосен, бидејќи радоста (за разлика од она што Американците го нарекуваат fun – забава) може да биде исклучиво од Бога и единствено одозгора! Но, токму поради тоа и христијанството влегло во светот како радост. Не само како радост поради спасението, туку како спасение кое е радост. Да се потсетиме дека секоја недела сме на „вечера“ со Христа, на Неговата трпеза, во Неговото Царство, а притоа се нурнуваме во своите „проблеми“, во страв и мачење… Бог го спасил светот со радост и: „вашата жалост ќе се претвори во радост“ и „радоста ваша никој нема да ви ја одземе“ (Јован 16, 20-22).
Од гревот не нè спасува стравот од него, туку радувањето во Господа
Почеток на лажна религија е неспособноста за радување, поточно – откажување од радоста. Меѓутоа, радоста е апсолутно важна токму поради тоа што таа е несомнен плод на чувствувањето на Божјото присуство. Не може да се знае дека постои Бог, а да не се радуваме на тоа. И единствено во однос на таа радост се правилни, вистинити и плодотворни: стравот Божји, покајанието и смирението. Надвор од таа радост – сите претходно споменати многу лесно стануваат „демонски“, т.е. длабинско извртување на самиот религиски опит. Религија на страв, религија на виновност: сето тоа се искушенија, сето тоа се прелести. Но зошто таквата религија е јака не само во светот, туку и во Црквата? И зошто кај „религиозните луѓе“ радоста секогаш е подложна на сомнеж? Она првото, на главното, извор на сè е: „Да се возрадува душата моја во Господа“ (Псал. 34, 9). Стравот од гревот не спасува од гревот. Радувањето во Господа спасува од грев. Чувствувањето на вина и моралноста не „ослободуваат“ од светот и неговите искушенија. Радоста е основа на слободата во која сме повикани да „стоиме“ (Гал. 5, 11). Каде, како и кога се извртела, заматила таа „тоналност“ на Христијанството? Како, кога и зошто Црквата – наместо да ги изведува на слобода измачените – таа почнала садистички да ги плаши и застрашува?
(….) Не, немало поголема победа на ѓаволот во светот од таа „психологизација на религијата“. Доказ: во психологијата постои сè што ќе замислите, а единствено што е апсолутно, непотребно и незамисливо во неа – е радоста.
Превод од српски јазик:
свештеник Мики Миовски
Наслов на изворникот:
Протопрезвитер Александар Шмеман,
Наш живот у Христу, Христов живот у нама,
Београд, 2007
„Православна светлина“, бр. 20