Интервју со јеромонахот Гаврил (Бунге) за духовното опустошување
Јеромонах Гавриил (Бунге) е познат швајцарски богослов и монах, којшто живее пустински живот повеќе од 30 години во планините на Швајцарија. Оваа година (2010) тој премина од римокатолицизам во православие. Темата за духовното опустошување, т.н. „изгорување“, коешто го чувствуваат и свештенослужителите, во последно време привлекува сè поголемо внимание. Во интервјуто на протоерејот Павел Великанов со јеромонахот Гавриил (Бунге) се дискутира токму за тој проблем.
Протоереј Павел: Отец Гавриил, да позборуваме за проблемот „изгорување“ или за синдромот на професионалниот умор. Познато е дека лекарите, учителите и другите дејци од социјалната сфера, кон кои се вклучуваат и свештениците, се најчесто изложени на емоционално истоштување.
Јеромонах Гавриил: Ќе ви кажам дека познавам не само „изгаснати“, „изгорени“ монаси, но и монаси, коишто општо станале жртва на тој процес. Особено би сакал да го насочам вниманието кон оние коишто избрале свештеничко служење, затоа што „изгорениот“ свештеник е многу опасен, тој е пример за другите и кога луѓето ќе видат, дека свештеникот изгаснал, гаснат и парохјаните.
П. П.: Би сакал малку да го изострам тој проблем. Понекогаш свештеникот ја губи својата вера, но не изгорува, затоа што во него ништо не горело пред тоа. Тој може да го исполнува своето свештеничко служење, да ги опслужува своите парохјани, да заработува пари и да биде целосно задоволен од својот живот. Од друга страна, искрениот човек, губејќи ја својата вера, во состојба на „изгорување“ може и да ја напушти Црквата – не чувствувајќи ја верата во себе, тој не сака да ги лаже другите. Затоа би било интересно да ја слушнеме вашата гледна точка и за првиот, и за вториот случај. Како состојбата на внатрешната криза се поврзува со страста на унинието?
Ј. Г.: Јас напишав една мала книшка за унинието – „Акедија“. Во една од главите се разгледуваат ирационалните страсти, коишто се раѓаат во човекот и во крајна линија го водат до мртва точка во духовниот живот. Во слична состојба човекот чувствува некаква внатрешна „двојност“, којашто е многу тешка за дијагностицирање. Причината за тоа, од една страна е, што човекот целосно го губи вкусот кон животот, тој се обесхрабрува, губи вдахновеност. Но од друга страна, ако свештеникот е искрен и ја сака својата служба, тогаш ѓаволот го искушува и поттикнувајќи го да ја насочи својата ревност кон надворешна активна дејност. Се добива следното: внатрешно тој е веќе опустошен, но сака сепак да направи нешто и по ѓаволско искушение цел ден многу активно оди по некакви дела, води многу активен начин на живот, наивно мислејќи, дека целиот свет зависи само од нас, дека ако ние застанеме, веднаш сè ќе се распадне. Така животот минува во бесплодна суета. И таквиот искушуван од ѓаволот активен свештеник продолжува да говори за Бог, говори за Бога постојано и многу, но веќе не говори со Бога, во него прекинал разговорот со Бога. Тој ги поттикнува другите кон молитва, го возглавува богослужението, но самиот тој лично не говори со Бог, не се моли. И токму затоа неговата вера непрестајно се опустошува, истоштува и претвора во ништо, затоа што изворот на нашата вера и изворот на нашето служење е нашиот внатрешен контакт со Бог, нашиот разговор со Бог, нашето заедничарење со Бог. Ако тоа го нема, сè останато се разрушува.
Сакам да кажам дека познавам свештеници и монаси на Запад (слабо го познавам Истокот), коишто велат, дека не е потребно многу да се молиш, дека тоа е губење на време, дека кон ништо нема да те одведе. Подобро е да се занимаваш со добри дела, да твориш добро.
Имам еден пријател, монах, којшто живее во манастир и е необично активен. Духовната ревност го придвижува напред и при тоа целата негова душа се опустошува, т. е. човекот „изгорува“. Тој постојано нешто организира, но самиот себеси целосно се опустошува.
Главно во нашиот живот е тоа што ние не ги знаеме, не ги разбираме и не ги разликуваме некои степени на духовниот живот. Ќе ви дадам пример, којшто е можно и да не го засега директно нашиот разговор, но е од моето искуство на општење со познатиот романски старец Клеопа, когошто го сметам за еден од високодуховните старци на XX век.
Кога пристапуваме кон наредната етапа во својот живот, кон точката на своето растење, приближувајќи се кон ново духовно скалило, многу често паѓаме во искушение, започнува да нè посетува демонот, којшто станува за нас „егзегет“, започнува да ни ја толкува смислата на Светото Писмо и да ни налага особена смисла на молитвата. Би рекол, дека сите тие „откровенија“ се целосна лага, но демонот убедува: „Не, сето тоа е точно така“. И зошто тој така зборува? Зошто сè така се случува? Зошто ѓаволот сака да нè блокира на тој степен, при што ќе останеме и ќе се концентрираме на демонските „откровенија“, за да ни попречи да израснеме понатаму во духовниот живот. Тоа е многу префинето искушение.
Во Евангелието тоа е изразено со други зборови, но во својата суштина е токму тоа. Во духовниот живот важно е разбирањето на таквите суптилни прашања, коишто можат да се претворат во сериозна пречка. Сите јавувања, чудеса, коишто ги сретнуваме по својот пат, нè водат до состојба на духовна вкочанетост: на тој начин созданието ни пречи да се издигнеме кон Создателот.
П. П.: Да прецизирам дали правилно сум разбрал, дека видливиот успех во духовниот живот може да произлезе како главна пречка во него?
Ј. Г.: Постои разлика помеѓу созданието и Бог, разлика во духовните дела. Затоа се случува во духовниот живот човекот да е многу приврзан кон надворешните правила, приврзан е фанатично и безусловно, така што не остава никаков процеп за Бога, од каде што Он би можел да проникне и да ве повика кон Себеси. Кога Господ сака да говори со вас и се обраќа кон вас, неопходно е да замолчите и да престанете да зборувате само вие. Потребно е едноставно да замолчите, да погледнете кон Бога, да се вслушате, да посакате и да се потрудите да го чуете она, за коешто Он ви говори.
П. П.: Тука има некоја внатрешна противречност. Од една страна, подвижникот не треба да ја гледа својата состојба, за да не се возгордее и тоа да стане пречка во неговиот духовен живот. Невозможно е истовремено да бидеш смирен и да знаеш, дека ти си смирен. А од друга страна, тој е должен да познава јасни, точни ориентири, за да не се оддалечи од вистинскиот пат. Треба да има некаква цврста потпора (ѕид), на којашто понекогаш ќе се потпре, за да разбере, дека оди во правилната насока. Инаку, тој ќе биде како незнабожец, којшто не знае каде оди. Така што, која е таа духовна потпора?
Ј. Г.: Како таков потпорен ѕид се јавува учењето на Светите Отци. Не треба да правиме ниту еден чекор во животот, без да се обратиме кон Светите Отци, без да добиеме потврда во нивното сведоштво.
Ние непрестајно ги читаме делата на Светите Отци и треба да размислуваме за нив, дури и кога во нив се говори за нешта, коишто ни се чини, дека ги нема во нашето искуство и не би можело да ги има. Тоа е неопходно, за да се научиме да разбираме, како да постапиме во една или друга ситуација, потпирајќи се на искуството на Светите Отци.
Се разбира, идеално би било, ако имате искусен духовник, којшто самиот го изминал целиот пат и има богато духовно искуство. Но, за жал, таквите случаи се исклучок… Таквите духовници се многу, многу малку и затоа Светите Отци остануваат за нас потпорен ѕид.
За жал отец Клеопа, кој не само што имаше прочитано многу книги, но и опитно го изодел светоотечкиот пат, денес му е малку познат на рускиот читател. Неопходно е да се преведат неговите проповеди, беседи. Тој пишувал на француски, англиски и италијански јазик. Јас имам видеозаписи на неговите беседи. Ти се чини дека, како тој да дошол кај нас од сосема друг свет…
Но личности од таква величина и духовна димензија биле ретки не само за ХХ век, тие секогаш се ретки за сите времиња. Ако немаме до нас таков човек, којшто живее сега, на којшто би можеле да се потпреме, тогаш – слава на Бога! – ние имаме опис на животот на такви луѓе и нивните трудови, коишто тие ни ги оставиле. Јас лично така постапувам. Кога бев мал, имав многу познат духовник. Кога пораснав, веќе немав таков духовник и тогаш започнав да се ориентирам исклучително од книгите. Да, имав само една средба со отец Клеопа, но таа остави значајна трага во мојот живот.
Треба да кажам дека тој беше пророк, затоа што искушението, за коешто тогаш тој ми зборуваше, е карактеристично за интелектуалците: кога богословието станува поважно од самиот Бог. Ние го имаме тоа постојано, што едноставно не можеме да ја затвориме книгата. Тоа е класично искушение во средините на оние, коишто се занимаваат со богословие, со наука. Но треба јасно да се разбере, дека ако не го отстраниме од себе тоа искушение, ако не го победиме, тогаш неизбежно доаѓа посериозното искушение на „изгорувањето“ или испепелувањето.
П. П.: Архимандритот Софрониј (Сахаров), анализирајќи го духовниот живот на преп. Силуан Атонски, вели, дека состојбата на богооставеност се јавува како нормален период во животот на секој подвижник. Може ли да се разграничат „изгорувањето“ и „богооставеноста“? Нели и во едната, и во другата состојба рацете се опуштени, човекот не е вдахновен и се наоѓа на работ од очајанието.
Ј. Г.: Во состојба на униние може да се западне и преку аскеза, доколку премногу се трудиш во подвижничките дела. Но да се дијагностицира слична состојба внатре во себеси е многу тешко.
А состојбата на богооставеност, како што рековте, навистина е многу важно нешто во духовниот живот. Станува збор за тие случаи кај монасите со висок духовен живот, коишто претрпеле таква состојба. И оттука изникнува прашањето: како е можно тоа да се случи? Нели тие луѓе имале многу висок подвижнички духовен живот, што се случило, што така паднале и се почувствувале богооставени?
Светите Отци велат дека има две причини, поради коишто Бог нè остава. Во првиот случај, како што било со праведниот Јов, Господ нè остава во такви услови, при коишто се проверува верата на човекот, за да се покаже таа на целиот свет. Такво испитување на верата станува пример за оние околу нас. Кога Господ зема сè: семејство, здравје… Во таква ситуација верата вистински се заблескува.
Друг случај, поскоро друга причина за униние е гордоста. Горделивите луѓе си препишуваат само на себеси сè што постигнале. Тие се користат со успех и ја забележуваат само својата успешност, а ѓаволот пушта (посејува) мисла во срцето на човекот, дека неговиот труд му припаѓа исклучително само на него и неговиот успех му е резултат од неговите внатрешни усилби. И како последица човекот заборава да Го восфали Бога за тоа, што го има, и заборава да благодари на Бога за тоа, што му го дал, а понатаму започнува да ги презира другите луѓе, коишто се наоѓаат околу него и кои од негова гледна точка не достигнале таков успех. Тогаш Господ ја тргнува Својата рака од таквиот човек, за да разбере што претставува без Божјата благодат. За жал, треба да кажеме, дека има луѓе, кои така си остануваат непоправливи, на коишто и тоа не им влијаело. Се случува да си отидат дури и од тој живот, така, без да разберат ништо и без да се покајат.
П. П.: Може да се каже, ако пресметаме, дека во основата на „изгорувањето“ како на свештениците, така и на мирјаните, лежи прекумерното себенадевање. Вдахновувањето на човекот од самиот себе го откинува од изворот на божествената благодат и тој неизбежно во некој момент ќе изгори.
Ј. Г.: Често се случува такво неразбирање – непроизволно, нејавно, човек дури и не сфаќа дека постапува неправилно. И во тој случај е добро па дури и полезно да западнеш во состојба на богооставеност, затоа што така ни се дава можност да се покаеме, се разбира, ако го посакаме тоа.
Но, човекот во слична состојба може и општо да ја напушти Црквата. Како да постапиш, кога во таква состојба, останувајќи без Бога, невозможно е дури и да го отвориш Псалтирот? Отвори го молитвеникот, застани пред иконите и зборувај, прекрстувај се и зборувај со Бога, дури и ако Господ не ти одговара. За тоа се зборува како за нешто коешто се подразбира самото по себе, но реално не пресметуваат, колку ужасно и духовно опасна е таа состојба на бесчувственост.
Превод од бугарски јазик:
м-р теол. Дарко Милев
Наслов на изворникот:
Защо „прегарят“ свещениците,
Интервю с йеромонах Гавриил (Бунге)
за духовното опустошение