СВЕТИОТ И ПРАВЕДЕН АЛЕКСИЈ МЕЧОВ, ПРЕЗВИТЕР МОСКОВСКИ

(спомен  9./22. јуни)

Старецот отец Алексиј Мечов роден е во Москва во 1859 година, на 17 март, на денот  посветен на свети Алексиј човек Божји. Неговиот татко Алексиј Иванович бил диригент на митрополитскиот чудовски хор[1] и уживал посебна љубов и покровителство од митрополитот Московски Филарет.

Малиот Љоња, како што го нарекувале во семејството отец Алексиј, се одликувал со тивок, мирољубив карактер, не сакал никакви спротивставувања и кавги. Сите деца живееле многу сложно. Особено тој се издвојувал помеѓу браќата и сестрите со меко срце. Растел како едноставно и отворено дете, сакал на сите да им биде добро, знаел да помирува ако дојде до караница, сакал да развеселува, утешува, да се пошегува, дури и старите понекогаш знаел да ги насмее, но сето тоа кај него излегувало благочестиво. До својата старост ја сочувал простодушноста, јасниот светол поглед, а простодушните секогаш му биле посебно сродни. Претпоследната година од својот живот во разговор со една своја духовна ќерка, старецот забележал: „Кога бев дете, исто таков бев – што на ум, тоа на друм“.

По завршеното богословско образование Алексиј Мечов требало да направи избор помеѓу духовното напредување и универзитетот. До тогаш кај него веќе била оформена цврста намера да им служи на луѓето. Заедно со многу свои другари од класот сакал да се запише на универзитет и да стане лекар. Но неговата мајка одлучно се спротивставила на таа негова намера, сакајќи во него да има свој молитвеник. „Ти си толку мал, не е за тебе да бидеш лекар, подобро биди свештеник“, одлучно изјавила. Горко и тешко му било на Алексиј да го оствари својот сон, работата како лекар му изгледала најплодотворна во служење на луѓето. Тажен бил и поради тоа што морал да се оддели од своите сокласници, дури и плачел на разделбата со нив, но не можел да оди против зборовите на мајка му која толку многу ја сакал и почитувал. Подоцна сфатил дека неговиот вистински подвиг бил позивот како свештеник, и тогаш го увидел вистинското значење на мајчината желба. „Длабоко сум ѝ благодарен што тогаш останала на своите зборови“.

Околу 1884 год. Алексиј Мечов се оженил. Ана Петровна, неговата идна сопруга ја проселе многумина, но таа ги одбивала, а штом се запознала со Алексиј Мечов, веднаш одлучно ѝ рекла на својата мајка, вдовица: „Еве за овој малиот ќе појдам“.

Набрзо по венчавката, Алексиј бил ракоположен за ѓакон.

Околу четири години немале деца, за потоа да се родат најстарата ќерка Александра (1888) и Ана (1890). Трет се родил синот Алексиј, кој умрел во раното детство. 1892 г. се родил другиот син Сергиј[2].

Во 1892 г. отец Алексиј бил ракоположен за свештеник и одреден на мала парохија при  храмот „Св. Никола Кленови“[3]. Добивајќи парохија во престолнината, наспроти својата желба, да живее во село, отец Алексиј потполно се предал на Божјата волја која дејствува во животните околности и цврсто бил решен трпеливо да оди кон својата цел, на тоа место што му го покажувала Промислата Божја. Бил далеку од помислата да презема било какви организациски мерки. Во основа на своите дела лежела молитвата и будноста над себе, а успехот го доживувал како благослов Божји. Штом станал старешина на црквата „Св. Никола-Кленови“ веднаш во својот храм вовел секојдневни богослужби (од 1892 г.).

Секој човек кој доаѓал на исповед кај отец Алексиј, го дочекувал со длабока сосрдечност, внимателен поглед во кој можело да се прочита, од една страна сериозност со која тој приоѓал кон Светата Тајна, а од друга страна, желба да сфати и помогне. Неговата едноставност, татковска добрина, му ги откривале човечките срца. Ретки се тие кои поминувајќи некое време кај него, не останувале негови духовни чеда. За таквите тој веќе не бил отец Алексиј, туку старец. Но старецот не барал формално покајание, туку длабоко, искрено, смирено покајание со солзи, способно да го обнови човекот. Најпрво сакал да ги воведе, а тоа го постигнувал не со долги објаснувања или светоотечки примери, туку со кратки, едноставни, но прецизни зборови, кои продирале во душата и го тераат човекот да се замисли.

Бил голем непријател на секое насилство, никого од неговите духовни чеда не ги присилувал на било какви подвизи, не им наложувал посебни молитвени правила или пост, дури и почесто посетување на храмот од неговите парохјани и тактично оставал на располагање според можностите на секого. Земајќи ја предвид општата распуштеност и отуѓеноста од Црквата, дополнителните духовни правила би можеле да го одбијат слабиот и духовно незацврстен човек од патот по кој тргнал да оди. Бил убеден дека во оној во кој почнува да врие положениот квасец на покајанието, самосвеста и душата ќе се разбудат од духовниот сон и дека за таквиот нема потреба од никакво принудување и духовни правила.

За тоа време во семејството на старецот се случила тешка несреќа. На 29 август (по стар стил) 1902 година починала Ана Петровна. Долготрајноста и безнадежноста на болеста била подготовка за судбоносниот расплет во животот на отец Алексиј. Нејзината смрт била потресна за него. Горко ја оплакувал разделбата од неа. На почетокот, по нејзиниот погреб, жалоста на отец Алексиј била безизлезна. Еднаш во разговор за значењето на тагата си рекол во себе: „Господ ги посетува нашите срца со тага за да ни се отворат срцата за други луѓе. Тоа се случи и во мојот живот. Ми се случи голема несреќа: останав сам без животниот другар по многу среќни години заеднички живот. Господ ја зема и за мене умре целиот свет. Се затворив во својата соба, не сакав да излегувам пред луѓето, само својата болка ја изливав пред Бога“.

Во тоа време едно семејство кое живеело во парохијата при црквата „Свети Никола-Кленови“ го повикале во својот дом отец Јован Кронштатски. Тука дошло до средба на отец Алексиј со отец Јован. „Дојдовте да ја поделите со мене жалоста“ – му рекол отец Алексиј на отец Јован веднаш штом влегол“. „Не дојдов да ја поделам жалоста, туку радоста“, – му рекол отец Јован. „Тебе те посетува Господ, остави ја ќелијата и излези кај луѓето. Од сега ќе почнеш да живееш. Се жалиш на својата болка и мислиш нема на светот поголема тага од твојата – толку ти е тешка. Ти биди со народот, почувствувај ја туѓата болка, земи ја врз себе и тогаш ќе видиш дека твојата несреќа е мала, незначителна во споредба со општата тага и ќе ти биде полесно“. Веднаш отец Јован му укажал на молитвата како на прво најмоќно средство во подвигот.

Средбата со отец Јован, Кронштатскиот пастир, го преродила животот на отец Алексиј. Благодатта Божја која обилно почивала во отец Јован го озарила целиот живот на отец Алексиј.

„Ги послушав зборовите Јованови – и луѓето околу мене станаа поинакви. Видов болка во нивните срца, во нивната тага потона мојата лична тага. Повторно посакав да ги утешувам, греам, да ги сакам. Од тој момент станав друг човек, навистина оживеав. На почетокот мислев дека правам многу повеќе од тоа и дека веќе сум го направил, но потоа откако имав прилика да се видам со отец Јован Кронштатски, почувствував дека сè уште ништо не сум направил“.

Од сеќавањата на духовните чеда на отец Алексиј Мечов

Кон крајот на 10-тите и почетокот на 20-тите години отецот зборувал дека дошло време кога сите испосници и схимници треба да излезат од пештерите и да одат меѓу народот. Учел дека за христијаните е неопходно да ги исполнуваат сите заповеди кои Црквата ги дала. Но поради љубовта, која многу гревови победува, нешто може и да се прекрши, ако е штетно за душата. „Тоа е толку тешко злосторство“ – велел, „кога некој со своето однесување соблазни или олади нечиј однос кон Светата Црква“.

Некој доцни на почетокот на Литургијата, но сака да се помири со Светата Црква и да се покае поради тешките гревови. Можеби многу години не бил на исповед и ако овојпат е одбиен, тоа може повеќе да го огорчи и оттргне од Господ. Отецот никогаш не забранувал да се доаѓа на исповед, дури и тогаш кога се изнесувала Светата Чаша, поради ова многумина, особено од свештенството, му негодувале.

Но отецот тоа не го збунувало. На духовните лица и архиереите сакал да им наведува примери и случаи од животот. Една жена стапила во граѓански брак со човек неверник и дури непријателски настроен кон Црквата. Кога за тоа дознал старешината на храмот, не само што не ѝ дозволил да се причести, туку и ѝ забранил да доаѓа во црква. Била несреќна во животот и во таква духовна состојба отишла во црква на бдение. При кадењето, старешината ја видел и ѝ наредил да си замине. Во очајание, била подготвена да се убие, но некој ја упатил во храмот „Христос Спасител“ и ѝ укажал на отецот. Тој ја примил со татковска љубов, ја исповедал, причестил и со тоа спасил една христијанска душа од погибел.

Отецот понекогаш од љубов кон луѓето, ги нарушувал црковните правила, но бил строг кон оние кои го нарушувале црковното благочестие, кон оние кои се однесувале без стравопочит на богослужбите. Таквите милосрдно ги поучувал во проповедите и беседите, повторувајќи дека храмот е небо на земјата.

Ги прекорувал оние кои не ја посетувале црквата од разни секојдневни  причини, но ги карал и оние кои заради храмот ја запоставувале куќата, посебно оние кои ги оставале децата сами на себе. Се случувало таквите мајки да ги избрка од црква.

Отецот не им одобрувал на луѓето да даваат завет пешки да одат во Киев или друга обител, зборувајќи дека можат да се молат и во домовите, дури и поклоничкото патување го заменувал со домашно правило и размислување за покајание. Според нему својствената и необична осетливост и тактика, со својот изглед не покажувал дека ги забележува прегрешенијата, особено кај срамежливите луѓе. Никогаш не ги прекорувал, туку случајно ќе започне разговор за слични постапки и нивните последици, наведувајќи ги луѓето на покајание.

Кога барале совет од него, одговарал непосредно на прашањето. Најмногу кажувал случаи од сопствено искуство кои одговарале на прашањето. Својата волја не ја наметнувал ни на своите духовни чеда. А кога од него барале благослов за нешто, обично го кажувал своето мислење. И ако тој останувал на своето, наведувајќи ставови спротивни на советот на отецот, тој се сложувал и благословувал, но своето мислење кое секогаш било исправно, го кажувал само еднаш.

Во храмот се случувале ѓаволски напади, но никогаш не им обрнувал внимание, туку се правел дека не забележува што се случува.

Кога по литургијата доаѓале луѓе да го целиваат крстот, го прашувале како да се молат за некој кој бил изгубен без трага и глас. На некои им кажувал дека не треба да се молат за покој на душата, ни за здравје, туку само за спасение за душата. Кај други, пак, прашувајќи за името на изгубениот, се свртувал кон Царските Двери и правејќи голем поклон, изговарал сосема одредено: „Моли се за здравје“, или: „Моли се за покој на душата“.

Отец Константин Ровински раскажувал како старецот смирено се воздржувал од откривање на своите духовни откровенија. По ракополагањето на отец Константин за свештеник, Патријархот му предлагал да оди во подобра московска парохија. Тој решил најпрво да го праша старецот за благослов и кога му се обратил тој директно му рекол: „За тебе ми е речено: Оди во Иверската заедница“. Зборувајќи за тоа, ни самиот не знаел за постоење на таа заедница.

Еден човек не ѝ забранувал на својата жена да доаѓа кај старецот и да бара утеха за својата голема мајчина жалост – смртта на нејзиното дете, но се чудел зошто оди кај него. Еднаш  стоел во црква со тие помисли, набљудувајќи како го благословува народот. Неочекувано за него, отец Алексиј се свртел и го благословил со зборовите: „Верувај и ќе се спасиш!“

Ќерката на една жена ја проселе двајца младичи. Едниот ја сакал за жена во својата куќа, другиот сакал да влезе во нејзината куќа. Мајката не знаејќи за што да се одлучи, дошла кај старецот по совет. Тој внимателно ја сослушал и мирно ѝ одговорил: „Сеедно е“. Жената мислејќи дека не ја сфатил суштината на нејзиниот разговор повторно му раскажала сè по ред, пак слушнала краток одговор: „Сеедно е“. Навредена, си заминала жалејќи што луѓето ја излажале кога зборувале за прозорливоста на старецот. Ќерката ја омажила за едно од момчињата. Поминал еден месец и младата жена умрела. Навистина било сеедно за кого ќе се омажи.

Една жена се викала Вера и добила дозвола да се види со веќе болниот отец Алексиј. По патот си мислела: „Што да правам зашто на моите плеќи се двете сестри неспособни за работа. Сега јас ги издржувам, а што ќе биде со нив кога јас ќе умрам?” Штом го поминала прагот од собичката и уште не стигнала ни збор да проговори кога тој ѝ рекол: „Ах, ти си Вера, а без вера! Уште и шамија носиш, црковна сестра си. Зошто на себе земаш сè, а не сакаш да го предадеш на Бога? Остави ги тие сомнежи кај мене пред прагот и верувај дека Бог подобро од тебе ќе ги зачува твоите сестри“.

Ги избегнувал свечените служби, а посебно архиерејските, зашто тогаш не можел слободно и опуштено да се моли. А ако морал да служи на такви служби, се трудел да застане зад сите за да може да избегне било какви почести и морале на сила да го наговараат да застане на своето заслужено место.

Наградите, одликувањата и богатите одежди му претставувале оптоварување. Отецот воопшто не сакал да обрнува внимание на себе: одеждите му биле едноставни и лесни, и речиси не служел во раскошни одежди извезени со икони. Крстот сакал да му биде лесен, од слонова коска или седеф. Кога парохјаните му подариле граден крст, со драгоцени камчиња, многу се нажалил и плачејќи говорел дека со тој крст му се наложува нов крст кој ја надминува неговата сила. А тој и онака правел сè што е во негова моќ.

Зачудувал неговиот дар на солзи. Кога на Литургијата ги изговарал за многумина вообичаените зборови: „Ова е Моето Тело“ или „Ова е Мојата Крв“ се слушало како плаче, а кога го читал Големиот Канон на св. Андреј Критски, се молел срдечно за помилување на гревовите во име на сите што стоеле на молитва. Солзите се чувствувале во гласот на отец Алексиј и течеле низ неговото лице. Колку пати можело да се види како плаче за време на беседа или проповед, во еден момент тивко леел солзи, во наредниот плачејќи, при што плачот преоѓал во воздржано липање. Посебно било трогателно кога зборувал за милосрдието Божјо и љубовта на Небесниот Отец кон немоќните и покајниците.

„Богат сум со солзи“, – зборувал понекогаш отец Алексиј и во тие солзи се чувствувала неговата  небесна возвишеност. Тие се сведоци на неговиот побожен живот кои грижливо ги криел од туѓите погледи. Но со грижливо срце може да се види во солзите на маросејскиот[4] отец чиста и незлоблива душа на мало дете. Ги гледаш неговите солзи и мислиш: каква чудесно-духовна блискост и чувствителност има кон Бога, какво непосредно општење со Него.

Кој и да бил со чувствително срце, кој го барал Бога и кој сакал во прв план на својот живот да ги постави духовните интереси, со внимателно влијание и водење на овој благодатен Божји човек, духовно се преродувал и преобразувал.

За време на проповедите и беседите, често зборувал за својата ништожност, нарекувајќи се себеси „беден“. Го зборувал тоа со такво убедување што кај оние кои го слушале срцето им се стегало од жал кон него. И во исто време се чувствувало дека она што го зборувал сведочи за неговата висока духовна насоченост од срце. Мислиш: до какво длабоко смирение и себепонижување треба да се издигне човек за така просто и отворено, не грижејки се поради мноштвото народ, да зборува потполно омаловажувачки за себеси.

Колку благост, топлина и чудесна радост, и уште воскресно-празнично расположение имаше во отец Алексиј! Не можеше да го гледаш отец Алексиј, а душата да не ти се просветлува. Имал чудесен дар на секој свој собеседник му ја пренесувал онаа радост која светела од него. Секој кој му се обраќал бил дочекуван со насмевка на лицето, со нежност во добрите проникливи очи и задолжително на соговорникот му зборувал било што весело, бодрејќи и веселејќи ја неговата душа.

Било невозможно отецот да се замисли без луѓе, без толпа која го опкружувала, а тоа посебно биле деца кои се нафрлувале кон него и го гушкале. При излегувањето од храмот, кога неговата рака се заморувала од благословување, морале да го истуркуваат од толпата за народот да не го заморува со своите милостини.

„Пастирот“, – многу пати зборувал отецот – „мора да ја рестоварува туѓата тага и мака, претоварајќи го тоа тешко бреме на своите плеќи“.

Ова отецот го правел целиот свој живот. „Понекогаш ќе влезам во неговата собичка“, -пишува неговото духовно чедо-свештеник, – „после такво растоварување, кога излегува од кај него некој кој е растоварен, во солзи, просветлен, со обновен поглед, влегуваш и гледаш како тој – растоварувачот – седи и целиот променет во лицето со безгранично сочувство, во очите солзи, гласот му станува некако тивок, благ, бескрајно нежен и воедно бескрајно нажален. Еве, беше кај мене, кажа од  кое место е, и ми раскажа една ужасна страна, сурова мака, толку вообичаена која не ја забележуваме, посебно женските маки. Човек би рекол дека нема помош. Мажот ѝ ја тепа, децата ја тепаат, мажот ѝ е речиси злосторник кон децата, кои се деликвенти, мажот ѝ не ја пушта да оди во црква, криејќи се побегнала. Во умот ѝ се јажето или заледената река, или уште полошо: „Ќе го убијам мажот“. Сето тоа отецот го зел врз себе. Нејзе ѝ рекол просто и весело: „Бог е милостив, се ќе се среди. Ќе се молам за тебе“. Заедно со просфора или иконка на неа ѝ било дадено она, драгоценото, што било наталожено со молитва. Си заминала и никогаш нема да дознае колкав тежок товар оставила, таа се смирила, а тој ќе се моли за неа.

Беше старец и подвижник. Но многумина не го виделе неговото старчество, ни подвижништво. Се соблазнувале од него: како може да биде подвижник во вечни разговори, врева? Како може да биде старец во самиот центар на градот, покрај бучењето на автомобилите, во услови на семеен живот?

Подвижништвото е оддалечување од светот, живот во ненарушена тишина, со долги служби, непрестајна молитва. Со тивка радост на молчание и послушание и непрестајно пребивање со Бога.

Но отец Алексиј немал манастирски ѕидини, во кои би можел да се сокрие од светот. Надворешниот живот на отец Алексиј бил ист како и кај нас. Дури немал ни ќелија, само мала соба со електрична светилка и безначајни предмети, биро со искривено неудобно столче. Немал ни постојано запалено кандило, кое горело не само во ќелиите, туку и во обичното руско семејство. Кај него тоа горело понекогаш, а не постојано.

Отец Алексиј секогаш јадел набрзина покрај телефонските разговори. А најчесто поради многубројниот народ, кој го чекал, тој воопшто не јадел.

Од ден во ден – обичното секојдневие кај него било со солзи и болки, смеи и детски џагор, потребите на семејствата, клирот, парохјаните и илјадниците луѓе кои доаѓале кај него по совет и помош.

Треба да служи бдение, а кај него во куќата народ: не си одат, плачат, молат да отслужи молебен или парастос, и отецот ги служи во куќата, па почетокот на службата се одложува. Трае исповедта, и не исповеда друг духовник, туку самиот отец Алексиј кој служи, исповеда во текот на литургијата. Треба да ги изнесува Светите Дарови, а некоја жена што дошла оддалеку плаче и преколнува за исповед, а отецот не може да ја врати.

Значи ли тоа дека животот на отец Алексиј не е подвиг, и дека самиот тој не е подвижник? Зарем не е полесно да се молиш и да пазиш на себе кога наоколу е тивко, надвор шумолат брезите, а во трпезаријата за време на ручекот се читаат житија на светиите и никој не те одделува од молитвата? И покрај сите животни неприлики кои го притискале отец Алексиј, во неговиот духовен невидлив подвиг, непрестајно вознесувал молитви кон Бога. Љубовта го продуховувала секој подвиг на неговата душа, и радоста блескала на неговото лице.

Господ во солзите на својот смирен и покорен отец Алексиј го дал она, поради што целата Црква го нарекува блажен, Московскиот чудотворец – блажениот Василиј, заради Христа јуродивиот: „Во градот како во пустина си живеел и од ништо не си се изморувал, но венец си примил заради трудот свој“. Но овој град не е православната Москва од  XVI  век, туку огромен, многужителен град во XX век, полн со немири.

Не попусто подвизите на старецот ги споредувале со железни работници, му се восхитувале и вистинските жители од пустините, неговите духовни пријатели, достојноспомнуваните оптински старци Теодосиј и Анатолиј, кои го почитувале отецот како вистински старец. А старецот отец Нектариј прекорно зборувал на оние кои му доаѓале од првопрестолнината: „Зошто доаѓате кај нас кога го имате отец Алексиј?“

И односот на отецот кон нив бил во иста мера љубовен. Особено негувал стравопочит кон отец Анатолиј. Лицето му станувало светло, нежно светело кога тој или некој друг во негово присуство ќе го спомнел името на тој подвижник. „Тој и јас сме од исти дух“, така велел отецот повеќе пати. Навистина тие биле од ист дух на љубовна добрина, сепростувачка, и сеисцелувачка. Врската на отец Алексиј со тој старец била нераскинлива, длабока, иако кај отец Анатолиј бил само еднаш, а отец Анатолиј еднаш поминувал покрај црквата „Свети Никола“ и сакал да наврати, но народот го чекал на друго место – па не можел. Меѓу нив се одржувало меѓусебно општење кое во блиска шега го нарекувале безжичен телефон; постоела благодатна блискост, свето единствено старчештво.

Отец Алексиј пустината ја пренел во Москва, ја сместил во својата многуљубива душа и многустрадално срце. Дарежливо ги раздавал миромирисните пустински дарови: смирение, радост, милост, утеха и дарот над даровите – љубовта, на оние кои доаѓале кај него.

Преминал кај Бога старецот Алексиј на 9 јуни,  по стар календар, 1923 година. Опелото го служел настојателот на Данииловиот манастир, епископот Теодор, во сослужение на 30 свештеници и 6 ѓакони. Вкупно на опелото присуствувале 80 луѓе од клирот. Поради оправдани причини на гробот стигнал и Свјатејшиот Патријарх Тихон и со својата молитва го испратил големиот праведник во вечен покој.

Удостој нè, Господи, и нас, по примерот на отец Алексиј духовно да се усовршуваме и по неговите молитви да се спасиме, во слава на Бога!

Старецот Алексиј е канонизиран на Соборот на Руската православна црква одржан во 2000 година. Неговите мошти се наоѓаат во црквата „Свети Никола“ во Москва.

 

Превод од српски јазик:

Свештеник Игор Пармачки

Наслов на изворник:

Руски Светител, календар за 2002 година стр. 100-112

Православна светлина бр. 25