Лилиен Шмеман
Во оваа земја која има католичка традиција никој сериозно не размислува за положбата на жената на свештеникот.
Нашето време кое зборува за слободата на жената, женската независност, еднаквост во службата на мажите и жените, положбата на жената на свештеникот подразбира лишување од овие права, жената не може да стане свештеник. Во традицијата во која секоја друга положба е широко отворена за женскиот род, тоа може да делува како дискриминација. Тоа што оваа положба е необична и неблагодарна за денешната модерна жена, за жената на свештеникот таа е потполно природна и таа го прифаќа со достоинство и радост, која во потполност го проникнува нејзиното битие, и со благодарност што и таа на некој начин, иако посредно, му припаѓа на свештениот клир.
Прилично е тешко да се зборува за сопругот кој неодамна се упокоил, објективно гледано, но од друга страна е радост да се зборува и да се споделат со другите спомените кои ги имам.
Тоа беше една сосема обична младост и запознавање: двајцата матуранти – тој во средното училиште Карно и руската гимназија, јас на Колеџот „Света Марија Невска“, дипломиравме на Сорбона, сведоци на Втората светска војна. Од една страна, воспитани во строгото и идеалистичко уредување на стара Русија, живот уреден во ритамот на Црквата, празници, традиции и руско наследство кое подразбирало чесност, а од друга страна – светот на Волтер, Верлена, Пруст, убавината на Париз, духот на Москва и Санкт Петерсбург. Среде тие различни влијанија, ако не и спротивставени, ете, во седумнаесеттата година запознав еден млад богослов од деветнаесет години во денот кога се запиша на Теолошкиот институт „Свети Сергеј“, во припратата на Црквата. Ми рече: „Воодушевен сум што Ве запознав… и да знаете дека немам никаква намера да станам монах! Истата вечер некому му соопштил дека ја запознал својата идна жена.
Го посетуваше институтот со намера да стане свештеник, имаше деветнаесет години и веќе сосема беше она, што и беше целиот свој живот.
Се посвети на свештенството од детството и Црквата му беше во крвта, сакаше пред сè и повеќе од сè да биде свештеник и неговиот свештенички чин, неговата желба за свештенство навистина одговараше на неговата природа, за сè она за што беше создаден. Немаше место за сомнеж.
Беше исклучително урамнотежен човек: одгледан во Рускиот лицеј за кадети, потоа во лицејот на Карно и Руската гимназија, имаше горешта љубов кон две книжевности кои и суштински ги познаваше: руската, која инаку подоцна ја предаваше во Њујорк, и француската, која не само што ја запозна додека бевме во Франција, туку која не престануваше да ја чита, да ја цени, и од која никогаш не престануваше да се напојува со љубов, и такаречено да се гоштева со неа. Ја сакаше француската и руската поезија, која можеше да ја рецитира со часови напамет, а никогаш да не се умори.
Ни поезијата како ни книжевноста за него не беа разонода. Читаше ненаситно: политички и философски расправи кои изобилуваа со идеи. Неговото интересирање и љубопитност навистина беа сеопфатни. Во поезијата гледаше убавина која надвисува, возвишува, со неа се развеселуваше: наместо да се бара во поезијата на начин на еден романтичар, тој го следеше великодушно патот на еден побожен поет. Го сакаше Бодлер и убавината на неговиот идеал, го сакаше Верлен и Рембо, никогаш не барајќи поука (тоа сведочи за неговата љубов кон Бодлер и Пруст) но исто така гледаше во поезијата како и во литературата, изрека и збор кои го одржуваат животот.
Сакаше да ги чита белешките на Жиде и Леотод, кој бил негов последен миленик, биографии, дела за Таеранд, за Пруст, за Симеоновиот живот и останатите, следејќи го развојот на животот, страдањата или човечките радости, сите оние дела кои го приближуваа до луѓето, разновидните човечки епопеи на кои се предаваше.
Најбитен за него беше зборот, повеќе од музиката која ја сакаше, но неострастено, повеќе од пластичната уметност, кон која обично беше рамнодушен, а ги сакаше улиците, градовите, куќите, завесите на прозорците, гробиштата, кафулињата, вечерните весници, сето она што го одразува човечкиот живот. Се сеќавам добро кога како сосема млада девојка бев речиси осамена кога ме водеше на гробиштата Пер Лашез, потоа на прошетка низ големите булевари, во Мегрет, за да завршиме во кафулето Лутеција, удобно сместени со број на „Л` Монд“ во рацете и црно кафе, помалку разочарана, со минувачи и народ по улица… Признавам дека останував настрана, помалку разочарана, но навикнувајќи се на големата самостојност и полното разбирање.
Зборував за неговата урамнотеженост, вкусови, неговото руско и француско образование, систематско читање, постојани и непрекратени, кои се изразуваа во една многу широка и сестрана култура, многу блиска на животот и човечкиот развој. И поаѓајќи преку сите негови интереси – најсилна и највистинита радост за него беше радоста на свештенството, радоста да се биде свештеник. Она што го предодредило на патот за свештеник е неговиот дар на беседништво, кој беше непосреден, директен, неизбежен за оние кои ги запознал. Како последица на тоа непрестајно беше опкружен од луѓе и баран, и никогаш не велеше „не“. Ако во разговор неговите соговорници му поставеле чудни или нејасни прашања, имал дар да го разбере она што сакале да прашаат и зошто им било тешко да го постават прашањето. Одговараше и никогаш не наметнуваше решение, никогаш не укоруваше. Знаеше чудесно да ги опушти луѓето, да им угоди, да ги охрабри, да им го пренесе она најважното, со што сè станува наједноставно, радосно и спокојно. Навистина ги воодушевуваше срцата. Понекогаш луѓето речиси биле разочарани надевајќи се дека ќе добијат решение или осуда, но тој попрво им даваше визија.
Еден од студентите неодамна ми рече (цитирам по сеќавање): „Дојдов кај отецот со лист проблеми, проблеми кои ми се чинеа страшни, безизлезни. Разговаравме за политиката, за книжевноста, за моите деца, Црквата, празниците, природата и на крајот отецот ја стави својата тешка, а нежна рака на моето рамо и ми рече: ,Значи сè е во ред, зарем не? Нема веќе проблеми?‘ И си отидов со озарено срце и душа со неговата радост и сјај, малку збунет, но спокоен. Не можете, а да не се насмеете во негово присуство, дури и тогаш кога теолошките прашања беа тема на разговор“.
Неговото чувство за правда, здрав разум, неговото гледање на животот кој не е оптоварен со лажни проблеми, во една непрестајна будна смисла за хумор, извесна срамежливост, воздржување во секоја емоција или претерано лично чувство, го правеа човек, кого многумина го бараа за да добијат утеха, доверба која изобилно ја давал.
Повеќе од илјада луѓе дојдоа на неговиот погреб, ми стигнаа стотина писма, сведоштва на оние кои ги „допрел“.
Го напуштивме Париз во 1951 година и отидовме во Њујорк со нашите три деца. Во Америка на Универзитетот „Свети Владимир“, каде беше професор и декан, собра една група на работници, предавачи и управници, кои беа негови пријатели и на ист начин зборуваа за Црквата, Литургијата и Евхаристијата. Таму пишуваше книги, го доживеа својот полн развој, и навистина многу работеше на обнова на литургискиот живот и обнова на смислата на Евхаристијата.
Други ќе зборуваат за неговата богословска мисија, а не јас. Знам дека за него таа мисија секогаш се совпаѓаше со неговиот призив за свештеник, служител Господов.
Не се грижеше многу за општествените прашања. Велеше дека: „Други ќе го направат тоа подобро од мене“.
Она што нас двајцата нè спаси од хаосот кој би било тешко да се избегне, од растргнатост на сите страни – децата, нивното воспитување (нашите три деца кои ни донесуваа само радост), врзување крај со крај во тешките месеци, студенти и сè останато – она што нас нè спаси беше, пред сè, припадноста на Црквата, службата, радоста на Велика Сабота или обичните неделни литургии, и сето тоа преку свештеничката служба.
За да го одржиме здрав духот, ги поминувавме долгите лета на канадските села, на брегот на езерото Лабел, каде одевме да се очеличиме на изворите на животот кои ги нуди природата, убавината на северните канадски шуми, семејниот живот, дрвената капела за неделите и празниците, доаѓањето на неговиот брат Андреј, за кого не е претерано да кажам дека беше многу важен во животот на Александар. Нашите лета беа во ритмично очекување на неговото доаѓање, радоста на заедно поминатите денови и тагата поради неговото заминување. Лета кои навистина беа пристаниште на мирот.
Би сакала да го додадам и ова, малку без ред, неколку зборови за болеста и смртта на отец Александар, за празникот на неговата смрт, зашто тоа навистина беше еден празник.
Кога на еден потполно неочекуван и непредвидлив начин дознал дека има рак во подмината фаза на белите дробови и во мозокот, мирно, со спокојство и огромна сила, сосема во тајност, без непотребни зборови, ја прифати, во вистинска смисла на зборот, неговата судбина. Многу добро се сеќавам на тој момент. Тоа беше момент на потполна јаснотија и бистрина, тоа беше знак за заминување на пат. Неговото прифаќање беше без трепет и голема радост влезе во нашиот живот. Тоа не беше радост на жртва или на маченик кој ја прифаќа својата судбина. Тоа беше чиста и едноставна радост, онаа радост која ја проповедаше целиот свој живот, но и повеќе од тоа, зашто се чувствуваше дека тој го гледа Царството – Вратата на Царството. Сето останато беше завршено или, штотуку почнуваше. Завршена е животната борба за проповедање, соопштување, уверување и започнуваше големото патување, кое всушност, ослободуваше. Беше сличен на оние жени, на кои Христос им се јави кога воскресна, велејќи им: „Радувајте се!“ Неговата болест и патувањето кон смртта беа, без сомнеж, живот, сè поблиску и поблиску до Господ. Едноставен и воздржан од било кога, чекаше со потполна вера, како што и напиша: „Доаѓа денот без стемнување, Царството“.
Неговата смрт навистина беше чин на животот. Тоа беше празник на неговата смрт.
Неговото умирање изгледаше како воз, кој по последниот сигнал се протресува, воздивнува и почнува најпрво лесно да се тркала – со вревата на тркалата и пареата, а потоа сè побрзо и побрзо, сè потивко и потивко – кон целта на секое човечко патување, кон Вратата на Царството, која е отворена, и кон која одеше со мир и благодарност.
Никогаш го немав видено толку озарен, толку благодарен, истраен.
Кога последен пат беше миропомазан, три дена пред смртта, беше многу слаб, и не бевме сигурни дали ќе реагира, но на крајот на молитвата изговори три пати силно и јасно: „Амин, амин, амин“.
Тоа беше: „Нека биде“ во неговиот живот.
Би сакала да завршам со еден пасус, кој го напиша на крајот во поглавјето за смртта во својата книга за животот – „За животот во светот“ (тоа е еден пасус напишан во прво лице):
„…И доколку го направам Христовиот живот свој, и жедта и гладта за Царството, и очекувањето на Христос и опитот на Христос како живот – и само мојата смрт ќе стане влегување во животот. Јас не знам кога ќе настапи и како ќе се оствари последното исполнување на сè во Бога. Мене ништо не ми е познато со сите тие „кога“ и „како“. Сепак, знам дека во Христос веќе започнала Пасхата на светот, премин и претворање на светот во Царство Божјо, па со нејзината светлина, со нејзиниот мир и радост во Светиот Дух веќе е проникнат животот. Затоа што Христос воскресна и животот живее.
Превод од српски јазик:
Снежана Колевска, дипл. теолог
Наслов на изворникот:
Лилијен Шмеман,
Жена, супруга једног свештеника
Православна светлина бр. 13