Јеромонах Јов Гумеров
Светите отци го определуваат човекоугодието како „грев против првата заповед, затоа што човекот, кому ние му угодуваме или на кого се надеваме и Го забораваме Бога, за нас на некој начин е бог, наместо вистинскиот Бог“ (Филарет Московски, светител. Опширен православен катехизис на Православната Соборна Источна Црква). Затоа псалмопевецот говори: „Бидејќи Бог ги растури коските на човекоугодниците: се посрамија, зашто Бог ги понижи“ (Псал. 52, 6). Апостол Павле ни напоменува: „Во луѓето ли сега барам благонаклонетост, или во Бога? Или, пак, на луѓето ли сакам да им угодувам? Ако бев сакал да им угодувам на луѓето, немаше да бидам Христов слуга“ (Гал. 1, 10). Исто така, светите отци говорат и за големата опасност која произлегува од тој порок: „Почеток на почеста е човекоугодието е, а нејзин крај е гордоста“ (преп. Нил Синајски. За осумте духови на злото, Добротољубие. Т. 2. Свето-Троицка Сергиева лавра, 1993. С. 261).
Човекоугодието може да го направи потполно бесплоден нашиот духовен живот. За тоа говори и преподобен Нил Синајски: „Каменот, било колку силно да го фрлиш, не стигнува до небото; така, и молитвата на човекоугодникот не стигнува до небото“ (преп. Нил Синајски. За осумте духови на злото, Добротољубие. Т. 2. Свето-Троицка Сергиева лавра, 1993. С. 261).
Има неколку видови на човекоугодие, во зависност од таа внатрешна причина која што ја храни таа страст. Најраспространет мотив е користољубието, желбата да се добијат земни богатства без труд и заслуги. Тука е и стравот да не го изгубат она што веќе го имаат. Таквото човекоугодие има и свои „помошници“: понижувањето, ласкањето и лицемерието.
Човекоугодието често се раѓа од суетата. „Човекоугодникот се грижи само за едно нешто, а тоа е неговото надворешно однесување да биде видено и со тоа да заслужи добар збор од ласкавецот“ (преподобен Максим Исповедник). Тој станува роб, доколку неговото однесување зависи од променливоста на човечките мислења и оценки. Човекоугодието може да се роди и од малодушноста пред надредените и општо пред оние кои имаат власт и моќ. Ако таа страст се вкорени, тогаш човекот може да ја изгуби способноста да ја чува верноста кон своите духовни и морални принципи.
На крај, се случуваат сложени животни околности, кога границата меѓу љубовта кон ближниот и човекоугодието станува тешка за разликување. Тоа често се случува, кога треба да комуницираме со немоќните. Во таквите случаи е потребна засилена молитва, за Господ да ни даде дар на расудување за да донесеме правилно решение: чувајќи го доброто расположение кон човекот, важно е да не се попушта пред неговите слабости.
Општо лекарство против сите видови на човекоугодие е здобивањето на страв Божји. „Стравот Божји, кога ќе влезе во човечкото срце, ја прогонува темнината и ја распалува во него ревноста кон сите добродетели“ (преподобен Антониј Велики). Таа основна добродетел на секој човек му дава голема духовна сила: „Кој ќе го здобие стравот Божји, тој не се плаши да им се обрати на злите луѓе. Имајќи го во себе стравот Божји и носејќи го непобедливото оружје на верата, може да го прави тоа што на многу луѓе им изгледа тешко и невозможно“ (преподобен Симеон Нов Богослов). За да се здобие стравот Божји потребен е секојдневен духовен труд. Го прашале старецот Пајсиј Светогорец:
– Старче, обично се плашам да не ги огорчам другите или да не паднам во нивните очи; но за тоа дека ќе го огорчам Бога, јас не размислувам. Како се умножува стравот Божји?
– Неопходна е духовна будност. Што и да прави човекот, тој е должен да го прави тоа за Бога. Ние Го забораваме Бог, и потоа се појавува мислата, дека она што ние го правиме е нешто многу важно. Тогаш се појавува човекоугодието, и ние се трудиме да не паднеме во очите на другите луѓе. Ако некој дејствува со помислата, дека Бог го гледа и го набљудува него, тогаш, сè што прави е сигурно. Во спротивен случај, ако работи за да се покаже пред другите луѓе како добар, тој сè губи, сè троши попусто. Потребно е човекот да се испитува себеси за секое свое дејствие. Што и да прави човекот, тој е должен да го прави тоа само за Христос, осознавајќи, дека Христос го гледа и набљудува него. Во суштината не треба да има човечко начело. Срцевина на секое човечко движење мора да биде Христос. Ако ние правиме нешто со цел да им се допаднеме на луѓето, тоа нам не ни е од никаква полза. Потребно е големо внимание. Неопходно е постојано да се испитуваме, кои се причините кои нè поттикнуваат на тие дејствија. Штом ќе дознаам дека ме поттикнува човекоугодието, јас сум должен брзо да го победам тоа, затоа што, ако сакам да направам некое добро дело и при тоа да се меша со човекоугодието, – тогаш од кладенец црпам вода со пробушено ведро“ (Пајсиј Светогорец. Поуки. Духовно будење. Т. 2. М., 2002. С. 84–85).