Митрополит Димитриј Киријаку
Низ црковната историја ја гледаме појавата, монасите да ги прекршат нивните завети и да ја соблечат ангелската схима – да не даде Бог! Ова се случува во секој манастир. Во житијата на светителите ја гледаме оваа духовна трагедија како се одигрува многу пати, дури и во братствата на големи старци, како свети Антониј Велики; дури и светите апостоли се соочувале со овој проблем. Но сега, како е можно за еден монах, кој се заветил пред Бога дека ќе се откаже од светот во интерес на вечноста, очевидно да ја заборави неговата вера и да изврши такво духовно страшно дело на бунт против истиот Бог, Кому претходно му го посветил својот живот? Како е можно монах да си замине од својот манастир?
Одговорот на ова прашање е многу едноставен. Монахот доаѓа во манастир затоа што има призив, и благодатта Божја е онаа која го повикува во манастир. Ако благодатта го напушти монахот, тогаш тој си заминува од манастирот. Не е ништо сложено. Постои одредена „азбука“ во монашкиот живот, која ја нарекуваме духовен закон. Ако монахот го следи духовниот закон, тој ќе биде покриен, и благодатта Божја ќе продолжи да пребива во него до крајот на неговиот живот, и славно ќе го воведе во идниот живот. Ако тој го презира духовниот закон, ќе биде изгубен. Следењето на оваа „азбука“ не е сложено, и не бара големи подвижнички усилби; тоа едноставно те воведува да избереш. Пред падот, Бог му дава на монахот многу прилики за покајание; но, доколку, монахот избере да ги игнорира овие прилики и продолжи во непослушание на духовниот закон, тогаш Божјата благодат го напушта монахот. Тој не може да остане во манастирот затоа што, повеќе или помалку, тој е изгонет од благодатта Божја. На пример, некогаш се случува монахот да си замине од манастир во текот на Великиот пост. Во евангелието слушаме: „Овој род се истерува само со молитва и пост“ (Мат. 17,21). Во манастирот постои монашка заедница која работи на изгонување на своите демони. Меѓутоа, ако монахот не сака да ги изгони своите демони, и тврдоглаво ги чува овие демони во себе, тогаш самиот се изгонува, заедно со демоните. Не е игуменот оној кој ги изгонува монасите, туку поскоро, монахот кој е победен од желбата да го напушти манастирот и да ги погази своите завети; ова искушение го победува затоа што тој повеќе не е покриен од Божјата благодат, поради неговото упорно непослушание на духовниот закон. Ако монахот се одвои од Бога, тоа се гледа преку неговото одвојување од неговиот старец, неговиот игумен, кој во суштина е гласот на неговата совест. Тој не сака да се соочи со гласот на својата совест. Истото се случува дури и во парохиските храмови, кога некои верници го избегнуваат својот исповедник (духовник) затоа што не сакаат да се соочат со нивната совест. Но, во манастирите сѐ е поголемо, затоа што тоа е христијански начин на живење фокусиран на заедницата. Едноставно кажано, благодатта Божја го напушта монахот затоа што монахот ја изгонува од себе благодатта. Пред да се случи тоа Бог му дава повеќе прилики. Сум го видел овој процес и се восхитувам колку е тоа точно што ни ги предаваат нашите свети отци: Му се дава прилика, тој ја презира, ја губи благодатта. Или, му се дава шанса, се поправа, и може да стане дури и посилен од тоа што бил, па дури и поголем да стане, бидејќи некои од нашите светители некогаш беа големи грешници. После пропуштањето на овие прилики за поправање повеќе пати, конечно Божјата благодат се исцрпува бидејќи монахот продолжува да го игнорира гласот Божји, т.е. гласот на неговата совест, тогаш овие продолжителни повици за будење ќе му бидат за осуда; тој го изгонува Бога од себе.
Под овие околности, откако монахот ќе замине и откако благодатта ќе го напушти, манастирот ќе биде најлошото место на светот, а игуменот ќе биде најлошата личност на светот, според гледањето на монахот, во зависност од тоа колку монахот духовно застранил. Ова гледање е потпалувано од демоните кои влегле во него, и од неговата очајничка потреба да го избегне гласот на совеста преку избегнување на старецот.
Многу е лесно сето ова да се избегне: Само да ја исполнуваме духовната азбука: исповедај се, и кажувај ги молитвите. Доколку ти, како монах, не одиш на исповед, ти се одделуваш од својот старец. И тогаш ќе паднеш. Како што велат светителите, демоните градат гнездо врз неисповеданите помисли на монасите. Неисповеданите помисли загнојуваат и ги прават дури и најголемите монаси подложни на демонски замки, додека, пак, монахот кој искрено се исповеда, е заштитен од послушанието, и по молитвите и раководството на старецот.
Зошто монахот не би се исповедал искрено кај старецот, кога ова е од суштинско значење за духовниот живот? Гордост. Како што вели свети Јован Лествичник, гордоста му претходи на падот. Горделивиот монах почнува да ги покажува своите способности за расудување, и да им верува на сопствените судови, па дури и да си кажува на себе дека не му треба ни старец, па ниту Бог.
Се вели во Писмата: „Сине мој… не му верувај на своето сфаќање“ (Изрек. 3). Ова е особено применливо кога личноста е упорна во неследењето на Божјите заповеди. Ако монахот си верува на своето разбирање додека е во состојба на непослушност, тогаш тој всушност им верува на демоните, бидејќи тие му го зазеле срцето. Иако монашкиот живот е за очистување на срцето, исто како и целата Црква. Еднаш штом демонот ќе влезе во срцето на монахот или јеромонахот, тој не само што заборава сѐ што научил, туку дури и сѐ што проповедал. Но, доколку благодатта Божја конечно пак дојде во срцето на монахот, по Неговата милост, бидејќи знаеме дека постојат блудни синови, тогаш бунилото се намалува, и монахот почнува да размислува почисто.
Монахот не може да го напушти манастирот без да биде во голема опасност од пропаст, бидејќи дал завети пред Бог и пред луѓето. Еднаш штом е замонашен, монахот не може да престане да биде монах до крајот на вековите. На оној Ден, тој ќе биде суден како монах, било во слава, било во осуда. Традиционално, во многу православни земји, монасите кои ја напуштиле Великата схима дури не се ни погребуваат на селските гробишта по нивното упокојување, туку попрво се погребувани, без свештеничко опело, надвор од црковните гробишта. Ова укажува на реалноста на монашките завети пред очите Божји. Свештениците и ѓаконите може да бидат расчинети или суспендирани, но монахот никогаш не може да биде размонашен.
Сите имаме чуено за еден настан кој се случи во XX век, со еден светогорски монах од манастирот Григоријат: Овој монах паднал преку процесот кој беше опишан погоре, и се вратил во светот. Се оженил за една млада жена и добиле дете. Никој не знаел за неговата тајна од минатото. Еден ден, додека се спремале за спиење, монахот лежел на креветот без маица, а неговиот син си играл до него. Гледајќи кон неговиот татко, детето невино прашало: „Што е ова, тато?“ покажувајќи кон неговиот стомак. Бидејќи немало ништо на кожата на таткото, родителите биле вчудовидени, и упорни да сфатат кон што покажува детето. „Може ли да ја забележиш формата?“ – го прашале детето, и тоа почнало со прстот да ги исцртува ознаките на схимата, врз градите на татко му. Младата мајка се вознемирила и побарала да знае што се случува, и зошто детето гледа невидливи форми од монашка схима на неговите гради. Тогаш монахот признал сѐ. Богобојазливата жена веднаш побарала од него да го напушти домот и да се врати во манастирот, додека не паднал гневот Божји врз нејзиното семејство, како плод на монашкото предавство. Одеднаш монахот бил потресен, се покајал, т.е. се вратил во манастирот каде што живеел до крајот на неговиот живот. Тој велел дека имало три причини поради кои се покајал и се вратил во манастирот: Прво, бидејќи ништо од она што го правел не било благословено; сѐ што се обидувал било катастрофално постојано, додека бил во светот. После сѐ, како би можел да бара благослов од Оној кого го предал, а кој друг би можел да даде благослов освен Бог? Втората причина за неговото враќање било она што го раскажавме, кога неговиот син ја исцртувал схимата врз неговата кожа, и трето, фактот што неговиот старец постојано одржувал комуникација со него и го охрабрувал да се врати.
Кога еден монах ќе замине од манастир, тој ќе наоѓа многу различни причини зошто морал да замине, иако во исто време, тој комплетно ќе ги заборави сите исклучителни причини поради кои требало да остане: неговата љубов кон нашиот Спасител, кон монаштвото, неговиот призив кој водел кон замонашување уште на почетокот, и страшната закана од губење на неговата вечна душа. Таква е темнината во која непријателот го става разумот на паднатиот монах. Тој е во една таква крајна заблуда, што се чини дека е друга личност, која сега е збунета не само за духовните работи, туку дури и за земните. Преку сведоштвата за однесувањето на паднатите монаси, станува јасно дека Божјата благодат му дава светлина на разумот, бидејќи гледаме колку мрачен станува истиот разум кога го напушта благодатта. Токму како што светите отци ни го опишале тој процес.
Монахот знае дека го напуштила благодатта, дури пред да биде извршено напуштањето: знае дека ја изгубил благодатта; тој дури и ќе го признае тоа. Но тогаш, штом е оставен, монахот почнува да се оправдува себеси, дури и потонува во себесожалување како обид да се оправда за своите дела; а сето тоа е една голема прелест, голема себеизмама. Ова му се случува на монахот: ја губи Божјата благодат, паѓа во прелест, и го напушта манастирот.
Истиот тип на напуштање се случува исто така и со луѓето во светот. Зборуваме за две различни нивоа, но постојат многу православни христијани кои отпаѓаат во светот. Истата приказна: отпаѓаат затоа што не сакаат да се соочат со нивната совест. Свети Јован Богослов вели: „на луѓето повеќе им омиле темнината отколку светлината, затоа што нивните дела се лоши… тие не сакаат да дојдат во близина на светлината за да не бидат откриени нивните дела“ (Јован 3,19). Тоа се случува насекаде. А толку е едноставно. За нас, кои го гледаме тоа, и го гледаме целиот процес, тоа е многу просто, како што веќе реков: токму како што ни опишале светите отци.
Свети Јован Лествичник, во 26 скалило, ни вели: „Зошто Бог украсил некои со дарови и чудотворни способности, штом предзнаел за нивните идни падови?“ А тој му одговорил: „За да ги предупреди сличните духовни мажи, за да се види дека имаме слободна волја, и за да ги направи оние кои паднале без извинување, во денот на Судот“. Ова се многу отрезнувачки и страшни зборови.
Но, никогаш да не губиме надеж во враќањето на нашите браќа. Секогаш мора да се надеваме, и секогаш да се молиме, та оние кои паднале да не завршат како Јуда, туку како Петар, во вистинско покајание.
Би можеле да напишеме цела книга за тоа што ги води монасите да го напуштат манастирот. Многу отци зборуваат за големата опасност од ова дело, како и силната болка што ја предизвикува. Светиот апостол Павле, великиот Богоносец, вели на оваа тема: „Многу пати сум бил во опасност по пустини, бродолом, сум бил каменуван, тепан, но најтешкото од овие нешта е што бев меѓу лажни браќа, оние кои одеа со нас по ист пат, но нѐ напуштија (види: 2.Кор. 11,24-27). Всушност, ова е тагата која е многу длабока за еден старец. Како и да е, не треба да се обесхрабруваме. Ако лесно се соблазнуваме, тогаш тоа е знак за слаба вера. Главно, не треба да бидеме вознемирени, бидејќи треба да запаметиме дека ѓаволот работи на тоа, да посее зло исто така во Црквата, како што велат Оптинските старци: „Каде е ѓаволот, ако не во Црквата?“ Но, нашиот Спасител е посилен. Да ја положиме нашата надеж во Него и да се молиме горешто, та Он да ја закрилува Неговата Црква и Неговите свештени манастири. Ќе завршам со зборовите на свети Петар Дамаскин за употребата и злоупотребата на дарот на слободната волја:
„Сите ги примаме Божјите благослови подеднакво. Но, некои од нас, примајќи оган Божји, т.е. Неговиот збор, стануваат меки како восок, додека други како глина, цврсти како камен. А ако не го сакаме Него, Он не присилува никого од нас, туку како сонцето Он ги испраќа Неговите зраци и го осветлува целиот свет, и оној кој сака да Го види, Го гледа, додека, пак, оној кој не сака да Го види, не е принуден од Него. И никој не е одговорен за ова лишување од светлината, освен оние кои не сакаат да ја имаат. Бог го создал и сонцето и окото. Човекот е слободен да ја прима или не сончевата светлина. Истото е вистина и тука. Бог ја испраќа светлината на познанието како зраци врз сите, но Он исто така ни ја дава и верата како око. Оној кој сака да прима знаење преку верата, го чува преку неговите дела, исто така Бог му дава повеќе подготвеност, знаење и сила“. Свети Петар Дамаскин (Добротољубие)
Превод од англиски јазик: Свештеник Јани Мулев
Изворник: The spiritual watch, March-April 2017, Volume 1, Issue 2
Православна светлина бр. 65